EtnologiaMuzyka
Muzyczna podróż po kontynentach
|
Ciekawy artykuł? Zamieść na:
|
Sevdalinka
Wprowadzenie
Sevdalinka (nazywana także Sevdah) jest bośniacką muzyką ludową. Słowo "sevda" pochodzi z z języka tureckiego i oznacza miłość. Sevdalinka jest muzyką typową dla Bośni. Duży wpływ na obecny kształt sevdalinki wywarła kultura Orientu.[1] Teksty sevdah to zazwyczaj proste i krótkie utwory wierszowane, zbudowane z czterech do ośmiu wersów. Wszystkie wersy maja tę samą długość; liczba sylab w poszczególnych wersach jest identyczna. Choć są nieliczne sevdalinki o dużej ilości wersów. Zdarza się tak, gdy opisywana historia jest długa i zawiła, i autor nie jest w stanie zawrzeć jej w kilku wersach.
Sevdalinka jest gatunkiem lirycznym. Często opisuje nieszcześliwą miłość i skupia się na przykrych uczuciach, takich jak ból czy zawiedzione nadzieje, ale zdarzają się także sevdalinki opowiadające o szczęśliwej miłości. Treścią sevdalinek bywa również miłość do ziemi ojczystej, do rodzinnego miasta; opisy bośniackich gór i rzek.
W XIX wieku oraz na początku XX wieku poezja liryczna osiągała szczyty popularności w Bośni. Przyczynili się do tego trzej poeci: Aleksa Šantic, Safet beg Bašagic i Musa Ćazim Ćatić, których utwory były lubiane przez lud i chętnie śpiewane. Utwory te przekazywano sobie z pokolenia na pokolenie.[2]
Heinrich Heine przyczynił się do powstania jednej z najpiękniejszych sevdalinek. Ten zakochany w Bośni niemiecki poeta napisał utwór "Asra", który wkrótce został przetłumaczony na język bośniacki.[3]
Rozwój sevdalinki na przestrzeni dziejów
Jest wiele teorii na temat powstania sevdalinki. Niemiecki slawista Gerhard Gesseman uważa, że miała ona swój początek w kulturze średniowiecza i była znana wśród wyższych warstw społeczeństwa feudalnego. Inna teoria mówi, że sevdalinka jest pieśnią biedoty. W każdej teorii można znaleźć ziarnko prawdy. Jest to mało prawdopodobne, by pieśni, które rozwijały się przez tak wiele lat, były domeną tylko jednej warstwy społecznej.[4] Początkowo sevdalinka rozprzestrzeniała się wyłącznie za pośrednictwem przekazu ustnego. Dopiero w XIX wieku zaczęto katalogować pieśni. W 1893 roku Ludwig Kuba, czeski muzykolog, spisał melodie aż 1113 sevdalinek podczas swojego czteromiesięcznego pobytu w Bośni.[5]
Najwięcej sevdalinek pochodzi z czasów tureckiego panowania w Bośni. Sevdalinki były w tym okresie nie tylko utworem muzycznym, którego wykonywanie i słuchanie było rodzajem rozrywki, ale także służyły do komunikowania się. Wyznania lub słowa, których, ze względu na zakazy wynikające z doktryny Islamu, nie wolno było wypowiadać publicznie, można było przekazać pod przykrywką sevdalinki.
Pieśń "Djevojka viče s visoka brda" powstała prawdopodobnie w czasach panowania sułtana Selima (1789-1807). Sułtan uchylił zakaz spacerowania nocą po mieście. Zmiana ta wpłynęła w największym stopniu na młodzież, która mogła od tej pory spotykać się ze sobą pod osłoną nocy. Sevdalinki za rządów Selima niejednokroć były wyrazem buntu przeciw sułtanowi i jego rozporządzeniu. Lud wyrażał w nieco skryty sposób swoje niezadowolenie używając miłosnej pieśni. Był to jedyna akceptowalna metoda na wygłaszanie pretensji wobec władzy.[6]
Djevojka viče s visoka brda Dziewczyna woła z wysokiej góry djevojka viče s visoka brda Dziewczyna woła z wysokiej góry s visoka brda, aman, aman Z wysokiej góry, iz tanka grla Z cienkiej szyi Moze li biti ptica bez gore Czy może być ptak bez gór moze li biti ptica bez gore Czy może być ptak bez gór ptica bez gore, aman, aman Ptak bez gór, riba bez vode Ryba bez wody Mozeli biti dilber djevojka Czy może być piękna dziewczyna mozeli biti dilber djevojka Czy może być piękna dziewczyna dilber djevojka, aman, aman Piękna dziewczyna bez mlada momka Bez młodego chłopca
Wielu bohaterów sevdalinek było postaciami autentycznymi. Niektórych imion i nazwisk można doszukać się w historii Bośni. Sevdalinka "Kolika je Dźenetića avlija" opisuje piękno Muliji Dźenetić. Bohaterka sevdalinki żyła w latach 1820-1860 i pochodziła ze znanej sarajewskiej rodziny.
Kolika je Dźenetica avlija, Kto jest na podwórzu Dźeneticiów Po njoj sece gonde lale Mulija; Chodzi po nim tulipan - Mulija Na nogam' joj od sedefa nanule, Na jej nogach perły A po njima ciftijane panule; A na niej para panuli* Nju gledala tri jarana s Mejdana: Patrzyło na nią trzech chłopców z Majdanu Jedan jaran Bakarovic Avdaga, Jeden to Bakarovic Avdaga Drugi jaran Dźeneticu Ali-beg, Drugi to Dźeneticu Ali-beg Treci jaran sa Bendbase Sacir-beg. Trzeci z Bentbasu Sacir-beg Govorio Bakarovic Avdaga, Mówił Bakarovic Avdaga Gledajuci gonde lale Muliju: Spoglądając na tulipan - Muliję "Ko je tebi tako ime nadio, "Kto nadał ci takie imię handzar mu se u srdasce zadio!" Temu sztylet w serce wbiję" *rodzaj biżuterii
Pieśń "Kad ja podjoh na Bentbasu" jest jedną z najpopularniejszych sevdalinek. Bentbasa jest dzielnicą Sarajewa. Nazwa ta pochodzi z języka tureckiego i oznacza zaporę wodną. Rzeczywiście istniała niegdyś zapora wodna na rzece Miljaćce. Została zbudowana przez założyciela miasta Isa-beg Ishakovicia i służyła mieszkańcom od 1422 do 1875 roku. Pieśń ta posiada ciekawą melodię, inspirowaną muzyką sefardyjską, która przeniknęła na teren Bośni wraz z żydowskimi przybyszami. Pieśń ta egzystuje obecnie także w Izraelu, jednak ze zmienionym tekstem.[7]
Kad ja podjoh na Bentbasu Kiedy poszedłem na Bentbas na Bentbasu na vodu Na Bentbas, na wodę Ja povedoh bijelo janje Wziąłem białe jagnię bijelo janje sa sobom Białe jagnię ze sobą Sve djevojke Bentbasanke Wszystkie dziewczęta z Bentbasu na vratima stajahu Stały w drzwiach Samo moja mila draga Tylko moja miła, droga na demirli pendzeru W kolorowym oknie Samo moja mila draga Tylko moja miła, droga na visoku pendzeru W wysokim oknie Ja joj je rekoh, dobro vece Powiedziałem jej Dobry wieczór dobro vece, djevojce Dobry wieczór, dziewczyno Ona meni, dodj' do vece Ona do mnie Podejdź wyżej dodj' do vece, dilberce Podejdź wyżej, pięknisiu Ja ne odoh istu vece Nie udałem się do niej wtedy vec ja odoh sutradan Lecz następnego dnia Ali moja mila draga Ale moja miła, droga za drugog se udala Za innego się wydała
Po Kongresie Berlińskim, w roku 1878, Bośnia dostała się pod władzę Austro-Węgier. Ludzie byli sceptyczni wobec nowej władzy. Nastroje panujące wśród bośniackiej ludności znalazły swoje odbicie w sevdalinkach pochodzących z tego okresu. Sevdalinka bezpowrotnie straciła wtedy wiele ze swojej melodyjności i improwizacyjnego charakteru. Razem z modą na wszelakiego rodzaju orkiestry, sevdalinka musiała się dostosować. Należało grać i śpiewać ją w określony, ustandardyzowany sposób.
W burzliwym wieku XX ludzie nie zapomnieli o sevdalince. Wykonywały ją zespoły z Bośni oraz, sporadycznie, artyści z innych krajów.[8]
| 1 | 2 |
Muzyka sześciu kontynentów
