Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Polska

W literaturze etnologicznej i socjologicznej Kaszubów zalicza się do różnych kategorii: do grup etnograficznych, regionalnych lub etnicznych. To trzecie określenie jest najbardziej trafne z punktu widzenia oceny tożsamości tej mniejszości. Tożsamość ta charakteryzuje się przede wszystkim dwoma poziomami:
- na niższym szczeblu - etnicznym, czyli poczuciem bycia Kaszubem,
- na wyższym zaś - narodowym, czyli świadomością przynależności do szerszej wspólnoty, jaką jest Polska (1).

Można uznać, że mniejszość ta jest fenomenem kulturowo-etnicznym - mimo wielowiekowych niesprzyjających warunków, zachowała własny język, świadomość odrębności, system wartości i różne formy kultury materialnej. Dziś Kaszubi stanowią najbardziej wyróżniającą się pod względem specyfiki językowo-kulturowej grupę autochtoniczną we współczesnej Polsce (2).
Kaszubi są pozostałością plemion słowiańskich, zwanych także Pomorzanami, zamieszkujących Pomorze Zachodnie i Wschodnie. Obecnie żyją oni na tym drugim terytorium. Historię tego ludu podzielić można na dwa okresy: od X do XIII wieku można mówić o historii Kaszub (bo istniała taka wspólnota polityczna), zaś od XIII wieku mamy do czynienia wyłącznie z historią Kaszubów, bo wówczas na zawsze utracili oni swą suwerenność (3). Wzmocnienie tożsamości tej grupy nastąpiło w XIX wieku, przede wszystkim w efekcie oporu wobec akcji germanizacyjnej (Kaszubi poczuwali się do silniejszych związków z Polską niż z Niemcami) oraz działalności Kościoła katolickiego, pozostającego w opozycji do utożsamianego z Prusami protestantyzmu (4). Na uwagę zasługuje zwłaszcza działalność Floriana Ceynowy w okresie Wiosny Ludów, który był ojcem kaszubskiego ruchu regionalno-etnicznego, oraz młodokaszubów, propagujących wszechstronny rozwój Kaszub i Kaszubów w związku z Polska, tak pod względem gospodarczym i politycznym, jak i kultury oraz języka kaszubskiego (5). W latach międzywojennych ludność kaszubska znalazła się w ramach II Rzeczypospolitej, razem z Polakami dzieliła także dramaty II wojny światowej (6). Mimo to nie ustrzegła się przed akcjami weryfikacyjnymi w Polsce Ludowej, posądzano Kaszubów o sympatie proniemieckie, a niektórych zmuszono wręcz do opuszczenia kraju. Taki los spotkał zwłaszcza tzw. Słowińców, czyli silnie zgermanizowanych Kaszubów nadłebskich (7). Ci, którzy zostali, starali się zachować swą odrębność, czego wyrazem były dwa kongresy Kaszubów w 1946 roku (w Wejherowie zorganizowany z inicjatywy oddolnej, zaś w Szczecinie przez władze), na których starano się potwierdzić status ludności kaszubskiej jako odrębnej w ramach narodu polskiego grupy etniczno-kulturowej (8). Decyzją władz jednak ruch kaszubski sprowadzony został do sfery prywatności, ludność ta była nieustannie inwigilowana i dyskryminowana w zakresie politycznym oraz tradycyjnych form gospodarowania, prowadzono także politykę zsyłania młodzieży kaszubskiej w ramach służby wojskowej do kopalń (9). Dopiero w 1956 roku udało się Kaszubom założyć Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, liczące obecnie około 6 tysięcy członków i składające się z ponad 60 oddziałów terenowych (10). Szczególnie aktywną działalność ZKP prowadzi od roku 1989, o czym niżej.

Badania szacunkowe wskazują, że społeczność kaszubska liczy od 330 tysięcy do ponad pół miliona osób (11). Spośród tej liczby nie wszyscy jednak w równym stopniu identyfikują się z 'kaszubskością'. B. Synak na podstawie badań terenowych wyróżnił pięć rodzajów identyfikacji w ramach tej mniejszości: pełną, niedokończoną, szczątkową, nieokreśloną i niekaszubską. Według jego obliczeń tożsamość pełną reprezentowało aż 75% badanych (12), a składają się na nią zasadniczo dwie grupy czynników: genealogiczne (fakt urodzenia się w rodzinie kaszubskiej i pokoleniowej zasiedziałości) oraz kulturowe (znajomość języka kaszubskiego, przywiązanie do etnicznej kultury i kaszubskiej ziemi). Jest to także, jak już było wyżej wspomniane, tożsamość podwójna: kaszubska jako regionalna i polska jako narodowa. Z tego też względu ludność ta domaga się prawa do odrębności, ale ograniczonej, w ramach państwa polskiego. Poczuciu odrębności sprzyja także pozytywny autostereotyp grupy: Kaszubi z niekłamaną dumą podkreślają swoją długą tradycję i bogactwo kulturowe, na piękno mowy kaszubskiej oraz na swoje typowe cechy, takie jak pracowitość, gospodarność, religijność i swoisty kaszubski upór (tak w sensie pozytywnym, jak i negatywnym). Bardzo istotny jest także fakt, ze Kaszubi już od XIX wieku mają swoje elity, reprezentantów i ideologów. Najważniejszą rolę odgrywa jednak język kaszubski - przesądza on o trwaniu tej grupy, o jej bycie kulturowym i przyszłości. Poza granicami Polski specjaliści w dziedzinie klasyfikacji języków w zasadzie powszechnie przyznają językowi kaszubskiemu status odrębnego języka, w Polsce jednak panuje dość popularne przekonanie, że jest to dialekt polszczyzny (13). Większość współczesnych działań ruchu regionalnego na Kaszubach odnosi się właśnie do kultywowania języka.

Po 1989 roku w tożsamości kaszubskiej zaszły istotne zmiany - społeczność ta wyraźnie przechodzi od bezrefleksyjnego trwania do aktywnego poszukiwania i pogłębiania swojej identyfikacji (14). Społeczność ta kształtuje coraz wyraźniejszy własny obraz, zwłaszcza poczucie dumy, oparte na czterech przesłankach: bogactwie kulturowym grupy i posiadaniu własnego języka; pozytywnej ocenie kaszubskiego świata wartości i cech kaszubskich; wielowiekowej historii grupy i obronie przeciwko germanizacji; oraz na pięknie lokalnego krajobrazu (15). Bardzo bogata jest także działalność samorządowa i kulturalna grupy. Kaszubi są bardzo zaangażowani w działalność polityczną - aktywnie biorą udział w wyborach, mają większy wpływ na sprawy lokalne. Powstaje wiele inicjatyw gospodarczych i kulturalnych, inicjowanych zwłaszcza przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Sprawy kaszubskie mają stałe miejsce w lokalnym programie telewizyjnym (istnieje program kaszubski Rodnô Zëmia) i radiowym, w którym zamieszczone są nawet lekcje kaszubskiego. Bardzo dynamicznie rozwija się także prasa lokalna - w latach 1989-1993 w ówczesnym województwie gdańskim pojawiło się łącznie około 60 nowych gazet sprofilowanych wyraźnie etnicznie, choć częściowo dość efemerycznych (najważniejszy jest miesięcznik 'Pomerania', organ ZKP; Gdański Miesięcznik Oświatowy 'Stolem'; oraz pismo 'Norda'). Dla wzmacniania statusu języka kaszubskiego istotna jest także działalność Kościoła katolickiego, wprowadzającego do liturgii elementy tego języka. Przetłumaczono na kaszubski także Nowy Testament. Innymi przejawami działalności społeczno-kulturalnej są: aktywność zespołów ludowych, organizowanie festynów, spotkań i konkursów, działalność muzealna oraz nawiązywanie kontaktów z mniejszościami etnicznymi w innych krajach (zwłaszcza z Serbołużyczanami i Fryzami) oraz z Federacyjną Unią Europejskich Grup Etnicznych. Współpracę międzynarodową (głównie z podobnymi placówkami w krajach skandynawskich) prowadzi także będący agendą ZKP Kaszubski Uniwersytet Ludowy w Wieżycy.

Najbardziej aktywna działalność prowadzona jest jednakże w zakresie szkolnictwa. Wprowadza się do nauki wątki regionalne, czyli zajęcia z języka kaszubskiego dla chętnych oraz zespoły artystyczne, hafciarskie, ceramiczne, teatralne, recytatorskie, itp. Podejmowane są także próby zorganizowania autonomicznej edukacji regionalnej, takie jak ekologiczno-etniczny eksperyment w Kartuzach w formie zajęć letnich z młodzieżą w ramach programu GREEN. Powstała już szkoła podstawowa o charakterze wielokulturowym i dwujęzycznym w Głodnicy oraz Kaszubskie Liceum Ogólnokształcące w Brusach (16). Bolączką jest jednak brak odpowiedniej kadry pedagogicznej, bo pracujący obecnie nauczyciele mają niechętny stosunek do przykładowo nauki języka kaszubskiego. Natomiast występuje duże poparcie dla takich inicjatyw wśród uczniów. Naukę języka kaszubskiego wprowadza obecnie coraz więcej szkół, na Uniwersytecie Gdańskim otwarto lektorat tego języka, w ramach wydziału polonistyki utworzono specjalizację 'kaszubistyka', a na wniosek władz samorządowych utworzono roczne studium podyplomowe, mające przygotowywać nauczycieli szkół podstawowych do kaszubskiej edukacji regionalnej (17).

W różnych czasach ostrzegano wprawdzie, że 'Kaszubi giną' (18), współcześnie można jednak zauważyć zmiany w kierunku przeciwnym - ku świadomemu kształtowaniu swej tożsamości jako autonomicznej mniejszości etnicznej.

PRZYPISY:
1. B. Synak: Kaszubi w nowych warunkach ustrojowych, w: U progu wielokulturowości. Nowe oblicza społeczeństwa polskiego, pod red. M. Kempnego, A. Kapciak i S. Łodzińskiego, Warszawa 1997, s.202-203.
2. B. Synak: Kaszubska tożsamość. Ciągłość i zmiana. Studium socjologiczne, Gdańsk 1998, s.10.
3. K. Kossak-Główczewski: Sytuacja edukacyjna w subgrupach narodu na przykładzie Kaszubów: region, akulturacja, tożsamość, w: Edukacja a tożsamość etniczna. Materiały z konferencji naukowej w Rabce, pod red. M. M. Urlińskiej, Toruń 1995, s.92.
4. B. Synak: Kaszubska tożsamość..., s.14.
5. J. Borzyszkowski: Społeczność kaszubska po 1945 roku, w: Pomerania Ethnica, mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, pod red. M. Giedrojć i J. Mieczkowskiego, Szczecin 1998, s.126 - 127.
6. B. Synak: Kaszubska tożsamość..., s.15.
7. W. Łysiak: Dramat Słowińców a proces dziejowy, w: Pomerania Ethnica, mniejszości narodowe i etniczne na Pomorzu Zachodnim, pod red. M. Giedrojć i J. Mieczkowskiego, Szczecin 1998, s.152.
8. J. Borzyszkowski, op. cit., s.132.
9. Ibidem, s.133.
10. B. Synak: Kaszubi w nowych..., s.205.
11. J. Borzyszkowski, op. cit., s.138.
12. B. Synak: Kaszubska tożsamość..., s.57-58.
13. A. F. Majewicz: Języki świata i ich klasyfikowane, Warszawa 1989, s.14.
14. B. Synak: Kaszubi w nowym..., s.212.
15. B. Synak: Kaszubska tożsamość..., s.146-147.
16. K. Kossak-Główczewski, op. cit., s.94.
17. B. Synak: Kaszubi w nowych..., s.210.
18. B. Synak: Kaszubska, tożsamość..., s.240.

irfer @ 20 Dec 2007 10:43 pm
Pilnie poszukuję mapy etnograficznej Polski. Kto pomoże ?

Pón Frodo @ 29 Mar 2007 07:22 pm
Ondrzyj knopie! Ceż te mosz za glepote tuwo wepisone? Toch to już malinczie dzotczi znają, że Kaszebi to Kaszebi a Polosze to Polosze - dwa apartne norode! Wiedno Kaszebe!

Ondrzyj Mika z Boberów @ 23 Nov 2006 11:58 pm
Na grobie Antoniego Abrahama napisano:
Bracia Kaszubi trzymajta za Polską. Ona jest waszą Ojczyzną a Kaszebizna Macierzą.
Dlaczego ciągle (od 1920 roku) Polacy z Centrali tego nie są w stanie rozumieć. Kaszub=polski Kaszub=kaszubski Polak=Polak.
Tyle krwi kaszubskiej spłynęło od 1308 dla Polski, że powinno to wreszcie do nich dotrzeć. A poza tym, czy nadal w podręcznikach mamy czytać fikcje i niedomówienia czy kłamstwa o Kaszubach i Pomorzanach. Nakazy rządów komunistycznych chyba już nie obowiązują. Mam nadzieję.

anna73 @ 14 Nov 2006 11:50 pm
Poprawny adres strony to
www.e-kaszuby.yoyo.pl

anna73 @ 13 Nov 2006 12:16 am
Wszystkich zainteresowanych tematyka kaszubska chcialabym poprosic o wziecie udzialu w badaniu poprzez wypelnienie ankiety na stronie www.kaszuby.yoyo.pl Ankieta jest wykorzystywana w pisanej przeze mnie pracy mgr:"Kaszubi. Kultura i tozsamosc". Dziekuje!
anna orlowska

KKM @ 02 Jun 2006 08:13 pm
Na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego nie ma jeszcze żadnej specjalizacji "kaszubistyka" ma powstać dopiero w roku 2007/2008. Nie ma też żadnego stałego lektoratu, a tylko byl jednorazowy kurs zorganizowany z inicjatywy działajacego na UG jako koło naukowe Klubu Studenckiego "Pomorania".

Najchętniej czytane

Między szamanizmem a islamem ludowym

Norwescy Kwenowie - kontrowersyjna mniejszość

"Brud w oku patrzącego". Słów kilka o Mary Douglas

Kraje których nie ma na mapie: Somaliland

Etnologia.pl