Etnologia.pl

Etnologia | Kultura | Antropologia

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Robert Young
Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Świat

Rola i historia tańca w kulturze Indian Ameryki Północnej



Taniec towarzyszył ludzkości od zarania dziejów. Jego rola wydaje się być niezastąpiona zarówno przy tłumaczeniu zjawisk zachodzących w przyrodzie, jak i przy wyjaśnianiu pochodzenia przedmiotów czy zwyczajów, przy praktykach leczniczych oraz religijnych, w sytuacjach kryzysu społecznego, podczas zagrożenia czy też oznak radości i ucztowania. Wszystkie te funkcje tańca sprawiają, że jego miejsce w społeczeństwie jest dosyć specyficzne. Niejednokrotnie podnoszony jest on do rangi rytuału, w którym mogą wydarzyć się rzeczy niezrozumiałe, często nadprzyrodzone. Wskazuje na to relacja One Guna, Indianina z plemienia Blackfoot, który w ten oto sposób tłumaczył pochodzenie pieśni śpiewanych podczas Tańca Słońca:

Nauczył nowej pieśni ludzi grających na bębnach, potem wyszedł na środek szałasu tańca, zatrzymał się przy środkowym słupie i zaczął tańczyć. Po chwili oderwał się od ziemi i wzniósł mniej więcej na wysokość psa. Ludzie przestali grać na bębnach i śpiewać, patrząc ze zdumieniem na tancerza, który uniósł się już nad ich głowami, nad szałasem tańca, nad najwyższym słupem, coraz wyżej i wyżej, aż dosięgnął nieba (1).

W innych sytuacjach taniec może odgrywać rolę drugorzędną, jak to ma miejsce np. u Inuit, gdzie ważniejsze od ruchu są wypowiadane przy nim słowa, które w połączeniu z muzyką odgrywają u Eskimosów rolę czynnika kształtującego opinię publiczną, są środkiem rozwiązywania sporów, a nawet zastępują orzeczenia sędziowskie (2). Faktem jednak jest, iż taniec w połączeniu z muzyką i słowem tworzył swoiste misterium, które pozwalało jego uczestnikom oderwać się choć na chwilę od rzeczywistości i uzewnętrznić tkwiące gdzieś we wnętrzu stany psychiczne. Gniew, ból, rozpacz, tęsknota, nadzieja, radość, uwielbienie czy miłość mogą zostać wyrażone właśnie za pośrednictwem tańca.

Z punktu widzenia etnologa taniec może odgrywać następujące role:
1. aktu kreacji świata, zjawisk, zwierząt czy ludzi w mitologiach,
2. sposobu nawiązania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym (podczas szamańskich misteriów i podróży w zaświaty),
3. nośnika tradycji, czyli jednego z czynników biorących udział w transmisji kultury.
Pomijam tutaj wszelkie rozrywkowe funkcje tańca i z konieczności zajmę się jedynie punktem ostatnim, czyli tańcem jako formą przekazu treści kulturowych. Indianie Amerykańscy traktowali taniec jako formę wypowiedzi na równi z tradycją ustną, wyrażaną w mitach czy legendach. Był więc taniec przedstawieniem scen z polowania, opowieścią o zwycięskiej potyczce stoczonej z wrogami lub też prośbą o deszcz czy pojawienie się bizonów. Zawsze operował pewnym zakresem symboli, który prawidłowo odczytywany przez widownię niósł ze sobą konkretne treści. Działo się to poprzez zawarty w tańcu zespół znaczeń, przez który wykonawca mógł komunikować się z publicznością. Następował w ten sposób przekaz na linii nadawca - odbiorca, w którym ten pierwszy opowiadał o wydarzeniach, których był świadkiem bądź częściej autorem, a które to wydarzenia miały dopiero mieć miejsce w życiu tych drugich. Przyjmując granicę wieku i zakładając, że nadawcą był powracający z potyczki wojownik a odbiorcą kandydat na takowego, zaś taniec przedstawieniem zwycięskiej walki i bohaterskich czynów, mamy tu do czynienia z uzewnętrznieniem i przekazem pewnych cech, którymi powinien charakteryzować się przyszły wojownik. W przypadku innych przedstawień, np. scen z polowania, będą to cechy dobrego myśliwego. Te walory były oczywiście cenione wśród Indian, zaś ich posiadacz cieszył się w społeczeństwie szacunkiem i był sytuowany wysoko w hierarchii plemiennej. Taniec, jako ilustracja pewnych pozytywnych zachowań, spełniał więc rolę edukacyjną. Był nośnikiem wartości kulturowych, które mogły być oczywiście podane w inny (np. słowny) sposób, jednak zilustrowanie ich poprzez taneczną pantomimę podnosiło doniosłość czynu, w odbiorcy natomiast wzmagało chęć naśladownictwa.

Tancerz w stroju tradycyjnym. Montana, USA 2004 r., fot. Włodek Rybicki.

Wiele z tych przedstawień straciło rację bytu wraz z podbojem Ludów Tubylczych przez białych kolonizatorów, zmianą gospodarki, zmianą stylu życia i przeszło w sferę symboliczną. Rola, jaką miał odegrać taniec pod koniec XIX wieku, przyjęła formę sakralną. Nie była to już egzemplifikacja zachowań, ale zbiorowa prośba - przybierająca postać rytuału tanecznego, wyrażona w Tańcu Duchów. Mimo tego przewartościowania funkcji, jaką odgrywał ruch w życiu Indian amerykańskich, pozostawał nadal uzewnętrznieniem stanów psychicznych, których konsekwencją miał być powrót do stanu pierwotnego czyli do tradycji. Ewolucja ta była następstwem biegu wydarzeń, którego nie sposób było już zahamować, a problem dotyczył sensu tańca w tym momencie, kiedy jego funkcje przestały mieć rację bytu w zmieniających się warunkach społecznych. Na tym zakręcie indiańskiej historii taniec przybrał formę zbiorowego protestu. Był prośbą, pomostem między światem ziemskim a światem duchów. Oto jedna z legend Czipewejów, która stanowi przykład opisu roli, jaką pełnił taniec przy akcie kreacji:

JAK POWSTAŁO ŚWIATŁO, OGIEŃ i WODA
W dawnych czasach było tylko jedno, jedyne miejsce, w którym widziano światło, a było to tipi starego wodza. Ten wódz posiadał światło, ogień i wodę. Wszyscy inni Indianie na całym świecie cierpieli z zimna, ciemności i braku wody. Przyszli więc wszyscy Indianie do tipi starego wodza i prosili o trochę światła. Ale on im go nie dał. Odeszli więc Indianie i opowiedzieli o tym dzikim zwierzętom, i poprosili je o pomoc. Zwierzęta i ludzie wykonali taniec wokół tipi starego wodza. Tańczyli, śpiewali pieśni i wszyscy prosili o światło. Każdy śpiewał własną pieśń (...) W końcu można było zobaczyć trochę światła na wschodzie. Stary wódz nie spał. Zmęczony powiedział: Możecie mieć tyle światła, ile chcecie. Teraz światło przychodzi każdego ranka. Wiele zwierząt woła o światło, zanim rozpocznie się dzień (3).

Powyższa legenda stanowi przykład, jak często w sytuacji społecznego pata zwracano się w stronę tańca (czy ruchu jako takiego w ogóle), jako środka zaradczego, który miał stabilizować zachwianą równowagę. Próby takie podjęli także północnoamerykańscy autochtoni, choć to antidotum okazało się niestety nieskuteczne. Indianie nie wytańczyli sobie wolności, nie zrzucili jarzma białego osadnictwa. Faktem jednak jest, iż próby takie podejmowali właśnie za pośrednictwem zjawisk kinetycznych. Ich zasięg i intensyfikacja wyrażone w ceremonii Tańca Słońca były tak duże, że władze amerykańskie wydały w roku 1884 zakaz odprawiania tychże praktyk. Tańce te biali określali częstokroć jako dzikie, ponieważ z oczywistych względów wyczuwali w nich podwójne niebezpieczeństwo, emanujące z narastającego poczucia więzi grupowej oraz animalistycznego rytmu (4). Zakaz ten obowiązywał do 1934 roku (5), ale w międzyczasie doszło do kolejnych modyfikacji.
Przewartościowania te dokonały się w Oklahomie, gdzie nastąpiła swoista reanimacja wielu tańców o dysfunkcyjnym już charakterze. Mimo folklorystycznych naleciałości, rewitalizujące się tańce miały do spełnienia bardzo ważną rolę. Choć nie niosły już ze sobą konkretnych wzorów postępowań, podskórnie niejako, przez uczestnictwo w nich, nie pozwalały oddalić się zbytnio młodemu pokoleniu, podlegającemu silnej akulturacji, od tubylczej społeczności. Te festiwale tańca przyjęły nazwę powwow.

Przed powwow w Browning. Montana, USA 2004 r., fot. Włodek Rybicki.

PRZYPISY:
1. Clark E. E., Legendy Indian Kanadyjskich, Warszawa 1982, s. 115
2. J. Machowski, Inuit opowiadania eskimoskie, Warszawa 1999, s. 48
3. C. Taylor, Die Mythen der nordamerikanischen Indianer, München 1996, s. 122
4. Erikson E. H., Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań 1997, s. 154
5. M. Maciołek wydłuża ten okres do lat 60 i 70 XX wieku, Tawacin, nr 3 (59), 2002, s. 18. jednak faktycznie zakaz ten obowiązywał krócej a wspomniane przez niego lata odnoszą się jedynie do powrotu praktyk samookaleczania, które to włączyli w tym czasie ponownie Indianie Sioux. Natomiast stosowanie tortur całkowicie zarzucili Indianie Crow. Przyjmuję zatem oficjalną datę 1934 roku czyli wejścia w życie Indian Reorganization Act, gwarantującego Indianom wolność wyznawanych praktyk religijnych.

Komentarze z poprzedniej wersji strony etnologia.pl

Asia @ 13 Feb 2008 02:46 pm
:) NIe ma tu nic co mi jest potrzebne i to jest do dupy!!!!

Kasia @ 17 Feb 2007 07:33 pm
Przeczytalam powyzszy artykul z wielkim zainteresowaniem. Pojawila sie u mnie nawet refleksja na temat tancow wspolczesnych i tresciami,ktore niosa. Dziekuje autorowi. :)

WoJasKa @ 18 Dec 2006 07:58 pm
heh..... Fajne mieli ciuszki

Caja @ 20 Nov 2006 05:02 pm
Przeczytałam pana artykuł i jestem pod wrażeniem.Właśnie przymierzam się do napisania o historii tańca w Polsce,ale nie jestem pewna co do przedziału czasowego w którym chciałabym zawrzeć swoje badania,nie jetem również pewna jakie prace już powstały na ten temat, nie bardzo wiem jak to sprawdzić.Moze pan podsunąłby mi jakiś pomysł??? ;) ;)

Caja @ 20 Nov 2006 04:57 pm
Przeczytałam pana artykuł i jestem pod wrażeniem.Właśnie przymierzam się do napisania o historii tańca w Polsce,ale nie jestem pewna co do przedziału czasowego w którym chciałabym zawrzeć swoje badania,nie jetem również pewna jakie prace już powstały na ten temat, nie bardzo wiem jak to sprawdzić.Moze pan podsunąłby mi jakiś pomysł???



Komunikaty

Serwisy powiązane tematycznie

Etnologia.pl

© Copyright Etnologia.pl 2006-2019 | Design: MediaGroup.pl | Zasady współpracy: Regulamin | Administrator: Kontakt