Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Świat

Mianem Koptów określa się wyznawców Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego. Jednak nie wszyscy Koptowie przynależą do tej wspólnoty wiernych. Część z nich to muzułmanie lub po prostu ateiści. Zamieszkują oni największe miasta Egiptu: Kair, Achmim, Asjut. Według słownika PWN jest ich tam około siedmiu milionów (1). Liczna grupa mieszka w Sudanie, wielu Koptów żyje w diasporze obejmującej głównie Europę i Amerykę Północną. Uważają się oni za potomków i spadkobierców starożytnych Egipcjan. Do czasu ekspansji arabskiej stanowili oni najliczniejszą grupę ludności w państwie. Samą nazwę - Koptowie wprowadzili właśnie arabscy najeźdźcy. Słowem Qibt określali oni autochtoniczną ludność Egiptu. Od VII wieku kultura indygennego ludu i kultura arabska, znajdowały się pod nieustannym, wzajemnym wpływem. Stroną silniejszą byli i wciąż są Arabowie. To oni stanowią większość i dominują nad Koptami. Izolacja od pozostałych kościołów chrześcijańskich, zadecydowała o trwałej odrębności Kościoła Koptyjskiego: odrębności dogmatycznej, obrzędowej, administracyjnej i kulturowej (własny język liturgii, sztuka). Obecnie Koptowie odchodzą od monofizytyzmu, ale zachowują znaczną odrębność obrzędową zarówno od katolicyzmu, jaki i od prawosławia. Obchodzą oni szabt, obrzezają swoich synów, przestrzegają wielu postów, a tuż po chrzcie tatuują sobie małe krzyżyki. Miejscem, w którym trwała i rozwijała się kultura Koptów były przede wszystkim klasztory. Mnisi stanowią ostoję koptyjskiej tożsamości, dlatego im i formie klasztornego życia postanowiłam poświęcić swój referat. Od historycznej podstawy, poprzez przegląd najważniejszych zabytków koptyjskiej sztuki, pragnę dotrzeć do obrazu współczesnej dominacji świata arabskiego i problemów z jakimi muszą borykać się Koptowie w XXI by ocalić swoją tożsamość.

Według różnych źródeł, w blisko osiemdziesiąt milionowym Egipcie, Koptowie stanowią około siedmiu procent ludności. Od VII wieku funkcjonują oni na terenie jako mniejszość. Ich dzieje przez blisko 1300 lat miewały łatwiejsze i trudniejsze etapy. Ostatnie lata obfitują jednak w liczne konflikty, a liczba Koptów, lub tych, którzy się za nich uważają, gwałtownie spada. Prześladowania jakich doświadczają nie są znane polskiej opinii publicznej, informacje o nich właściwie nie pojawiają się w mediach, równie rzadko problematyka ta obecna jest w dyskursie naukowym.

Tym z czego współcześnie są oni dumni i czego chronią, są pozostałości dawnej, wczesnochrześcijańskiej sztuki. Prosperowała ona najowocniej między IV, a VII wiekiem, kiedy to rozkwitło, sprzyjające jej rozwojowi (2), życie klasztorne. Wtedy powstały liczne świątynie, a w nich freski, mozaiki, zdobione tkaniny, czy rzeźby w kości słoniowej i drewnie. Rodzimi artyści tworzyli pod wpływami bizantyjskimi, syryjskimi, a później arabskimi. Mimo tego lub też dzięki temu, sztuka koptyjska zyskała własny, wyjątkowy charakter.

Foto: Kompleks klasztorny Syryjczyków (3)

Na południe od Aleksandrii znajduje się kompleks świątynny ku czci najsłynniejszego męczennika - św. Menasa. Stanowi on najbardziej okazały zespół koptyjskiej architektury sakralnej. Najwięcej, bo około pięćdziesięciu starochrześcijańskich klasztorów znajdowało się w regionie Wadi an-Natrun. Do dzisiaj przetrwały zaledwie cztery: największy i najważniejszy-klasztor św. Makarego, klasztor Rzymian, Syryjczyków i św. Beshoy. Wszystkie one powstały między IV, a VI wiekiem i stanowią całe kompleksy mieszkalno-świątynne, w których mnisi przebywali, modlili się i pracowali. Do dziś zachowało się wiele spośród antycznych klasztorów, w wielu wciąż trwają prace wykopaliskowe. Dawne obiekty sakralne pełnią obecnie różne funkcje: są muzeami, bibliotekami, niemało spośród nich wciąż zamieszkują mnisi., Inne, najbardziej znane ze względu na zachowane w ich wnętrzach cenne freski i mozaiki, obiekty, to klasztor św. Apollina w Bawit i św. Jeremiasza w Sakkarze.

Życie klasztorne i idea monastycyzmu mają swoje źródła właśnie w Egipcie. W IV wieku powstała tu reguła życia zakonnego we wspólnocie nazywana cenobityzmem. Za jej ojca uważany jest św. Pachoniusz, który zorganizował osady mnisze-cenobia liczące do 40 domów.

Każdy z tych domów zamieszkiwany był przez 30 do 40 zakonników. Podstawą organizacji klasztoru był podział pracy. (...) w centrum osiedla znajdował się kościół, pomieszczenia dla gości, refektarz i warsztaty pracy; mnisi nie przyjmujący święceń mieszkali w osobnych domach; w zależności od wykonywanych zawodów; każdy dom prowadził życie niezależne od siebie (4).

Mnisi utrzymywali się z własnej pracy, dlatego pochłaniała ona większość ich czasu. Nad ładem każdego domu czuwał przełożony, a nad cenobią-opat (współcześnie podległy bezpośrednio patriarsze). Milczenie panujące w klasztorze przerywały tylko wspólne modlitwy, które wyznaczały rytm dnia. Już w IV wieku, niemal jednocześnie, powstał także klasztor żeński, którego przełożoną była siostra św. Pachoniusza-Maria. "Życie cenobityczne w klasztorze żeńskim było regulowane według reguły pachomiańskiej" (5). Częstym zjawiskiem było wówczas wstępowanie do zakonów całych rodzin: ojców, matek dzieci, zgodnie z podziałem na płcie. Reguła stworzona przez Pachoniusza ulegała w czasie wieków licznym przeobrażeniom. Jednak to właśnie ona stała się podstawą wszelkich innych, późniejszych form życia zakonnego w chrześcijaństwie, łącznie z regułą św. Benedykta z Nursji, dzięki czemu model życia zakonnego stworzony przez Koptów został zaszczepiony na terenie Europy.

Od VI w kościoły zaczęto wypełniać także rzeźbami figuralnymi. Detali w postaci fryzów, kapiteli, steli grobowych, zachowało się do dziś bardzo wiele. Charakteryzuje je głęboki, ażurowy relief, dekoratywność, polichromie i zerwanie z dawnymi kanonami proporcji ludzkiego ciała (6).

Foto: Fresk wniebowzięcia w klasztorze Syryjczyków (3)

Etnologia.pl