Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Świat

Świątynie koptyjskie posiadają prezbiterium na planie krzyża. Każde jego ramie zakończone jest charakterystycznymi absydami wypełnionymi przez freski. Tym co w sztuce koptyjskiej najpiękniejsze jest właśnie malarstwo ścienne. Czerwień, żółć i błękit dominowały w czystej, nasyconej postaci. Oprócz znamiennych także dla rzeźby motywów roślinnych i plecionek częste były także wizerunki ludzkie zdominowane przez wielkie migdałowe oczy frontalnie i symetrycznie przedstawionych postaci. Najcenniejsze ikony zachowały się we wspomnianym już klasztorze w Bawit:

Poza wymienionymi dziedzinami sztuk i rzemiosł rozwijały się także tkactwo, ceramika: lampki gliniane, wotywne figurki.

Największe zbiory sztuki koptyjskiej znajdują się w Kairze. Dzieła malarstwa i snycerstwa zachowane i przechowywane są w opustoszałych odsłoniętych przez wykopaliska lub w czynnych do dziś klasztorach.

Język koptyjski jest ostatnią fazą rozwoju języka egipskiego. Najcenniejsze zabytki zapisane koptyjskim pismem pochodzą z II i III w n.e.. Język ten wciąż oficjalnie obowiązuje w liturgii, jednak w większości przypadków współcześni Koptowie na co dzień posługują się językiem arabskim.

Ostoją koptyjskiej tożsamości są religia, sztuka i język. To ich Koptowie muszą bronić i to one są przedmiotem ataków muzułmańskiej większości. Obecny patriarcha Ortodoksyjnego Kościoła Koptyjskiego Chenuda III został wybrany w 1971 roku. Jak na portalu ekumenizm.pl pisze Kropidłowski: jest on po wyższych studiach humanistycznych, teologicznych i archeologicznych, jest oficerem rezerwy i dawnym dziennikarzem. "Jest otwarty na współczesny świat; posiada silna osobowość; popiera jedność chrześcijan" (8). Jak przejaskrawione nie byłoby światło, w którym pokazuje się prześladowaną mniejszość, liczne problemy Koptów pozostają faktem. Nasiliły się one w drugiej połowie XX wieku, a ich źródłem są zarówno islamscy fundamentaliści, jak i egipski rząd Anouara Sadata.

Tuż po wybraniu Chenudy III Koptowie zwrócili się z memorandum do władz Egiptu. Skarżyli się w nim na dyskryminacje, której doświadczali w swojej ojczyźnie. W odpowiedzi wielu z nich zostało aresztowanych, a media zasiały negatywną propagandę. 29 września 1972 roku ukamienowano setki chrześcijańskich Koptów i spalono kilka kościołów (9).

Foto: Ikona z VI wieku przedstawia Chrystusa i Św. Menasa. Obecnie przechowywana jest w Luwrze (7).

Kilka lat później rząd zapowiedział projekt, islamizacji prawa. Chenuda III na znak protestu zapowiedział cztery dni postu dla całej wspólnoty. Nowe prawo przewidywało karę śmierci dla każdego, kto wyrzekłby się islamu. Koptowie aby się rozwieść czy skorzystać z prawa dziedziczenia, przechodzą na islam, by zaraz przejść z powrotem na chrześcijaństwo. Konflikty między Kościołem Koptyjskim, a rządem na krótki czas ucichły, by w 1980 wybuchnąć z nową siłą. Po podpisaniu przez Egipt traktatu o pokoju z Izraelem, Chenuda III wydal, pod karą ekskomuniki, zakaz pielgrzymowania do Jerozolimy. Żądał by władze izraelskie oddały Prawosławnemu Kościołowi Koptyjskiemu klasztor Deir Sultan w Jerozolimie. W roku 1980 Rada Koptyjska na znak protestu postanowiła zaprzestać świętowania przez Kościół Koptyjski Wielkanocy. Patriarcha i 54 biskupów zamknęli się w klasztorze Wadi Natroun leżącym na pustyni. Władze egipskie potępiły wtedy Koptów i muzułmanów, którzy powodowali rozruchy na tle religijnym. Ostatecznie 5 września 1981 rząd postanowił usunąć Chenuda III ze stanowiska Patriarchy. Jego, ośmiu biskupów i trzynastu księży uwięziono w klasztorze na pustyni. Na jego miejsce powołał 5 osobową Radą Papieską. Koptowie nie pozostali dłużni i 6 października 1981 roku uśmiercili prezydenta Egiptu, Anouara Sadata, a wraz z nim zabili także jednego z pięciu członków ustanowionej przez Sadata Rady Papieskiej. Na swoje stanowisko Chenuda III oficjalnie powrócił dopiero w 1985.

Poza konfliktami o szerokim zasięgu na terenie Egiptu dochodzi także do licznych incydentów, utrudnień i obustronnych aktów agresji pojawiających się w sytuacjach codziennych. 15 września 2010 Radio Watykańskie donosiło o najściu na prawosławny klasztor św. Makarego Aleksandryjskiego, jakie przeprowadziły Egipskie siły bezpieczeństwa:

W interwencji wzięło udział 300 funkcjonariuszy. Władze postanowiły nie dopuścić do rozładunku transportu cegieł i innych materiałów budowlanych przywiezionych na rozbudowę klasztoru. (...) Duchowni biernie sprzeciwili się interwencji. Funkcjonariusze obrzucili ich kamieniami i użyli gazu łzawiącego. (10)

Wśród koptyjskich chrześcijan życie klasztorne przechodzi renesans. do wielu opuszczonych klasztorów powrócili zakonnicy. Klasztory chętnie odwiedzają także pielgrzymi. Wierni pielgrzymują do Nitrii, by pokłonić się szczątkom świętego Biszoja. Na Pustyni Nitryjskiej znajduje się kilka otwartych dla pątników monastyrów, a Nitria wciąż nazywana jest "ojczyzną ducha" (11). W niedzielę mogą oni wziąć udział w otwartej dla wszystkich mszy świętej o 10, w inne dni po prostu modlą się przed relikwiami i ikonami, spacerują po kościele, odpoczywają, siedząc lub leżąc na wyściełających go dywanach. Dla wiernych przygotowana jest specjalna oferta:

Kilka wieloosobowych pokojów z prostymi łóżkami czeka na mężczyzn, którzy chcą zatrzymać się w klasztorze kilka dni, (...) Mnisi nie prowadzą rekolekcji, goście uczestniczą za to we wszystkich liturgiach, modlą się indywidualnie, czasem pomagają zakonnikom w pracy, jeśli ich stać, zostawiają drobny datek i odjeżdżają. (...) przybywają tu, by przeżyć kilka dni w skupieniu, z dala od zgiełku i służbowych obowiązków (12).

Zjawisko to nie znajduje jednak przychylności władz. Te traktują klasztory jako zabytki, a nie jako żywe instytucje. Stąd przywołana udokumentowana przez Radio Watykańskie akcja służb bezpieczeństwa. Ojciec Marian Kanior pisze w Historii monastycyzmu (13), o wciąż żywym zapotrzebowaniu na monastycyzm we współczesnym świecie. Jest ono wciąż żywe, choć często przybiera jedynie formę, chwilowej zachcianki, sposobu spędzania wolnego czasu. Podobne oferty przygotowują klasztory na całym świecie, często nawet nie wymagając od swoich gości wspólnoty wiary. Jakiego podłoża by to zjawisko nie miało, warto je pielęgnować, zwłaszcza w miejscu, które jest kolebką idei monastycyzmu.

Przypisy:

1. Encyklopedia PWN. Obyczaje, języki, ludy świata, Warszawa 2007, hasło: Koptowie.
2. Partyka J. S., Sztuka Egiptu i Nubii, [w:] Szuka świata, Tom 3, pod redakcją Marka Machowskiego, Warszawa 1993, s.65.
3. Zdjęcia z klasztoru Syryjczyków pochodzą ze strony: http://www.touregypt.net/featurestories/surian.htm
4. Encyklopedia Katolicka Tom 2, pod redakcją F. Grylewicza, R. Łukaszyka i Z. Sułowskiego, Lublin 1985, s.1419.
5. Kanior M., Historia monastycyzmu chrześcijańskiego Tom 1, Starożytność (wiek III-VIII), Kraków 1993, s. 72.
6. Encyklopedia Katolicka Tom 9, pod redakcją A. Szostka,, Lublin 2002, s.338.
7. Zdjęcie ikony pochodzi ze strony: http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_koptyjska
8. Kropidłowski M., Kościoły Koptyjskie w Egipcie, dostępne na stronie:
http://www.magazyn.ekumenizm.pl/article.php?story=20030331232334745.
9. Informacje zaczerpnięte z artykułu M. Kropidłowskiego.
10. Wiadomość prasowa na stronie internetowej Radia Watykańskiego, Egipt: najście policji na koptyjski klasztor
http://www.radiovaticana.org/polski/Articolo.asp?c=422711,
11. Talga A., Dusza pustynnych monastyrów, dostępne na stronie:
http://bezrecepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=1008,
12. ibidem.
13. Kanior M., op.cit., s.10.

Bibliografia:

• Ferrera, Mirella Ludy świata: etniczna podróż przez kontynenty, National Geographic, Warszawa 2004.
• Kanior M., Historia monastycyzmu chrześcijańskiego Tom 1, Starożytność (wiek III-VIII), Kraków 1993.
• Kropidłowski M., Kościoły Koptyjskie w Egipcie, dostępne na stronie: http://www.magazyn.ekumenizm.pl/article.php?story=20030331232334745, stan z 9.11.2010.
• Partyka J. S., Sztuka Egiptu i Nubii, [w:] Szuka świata, Tom 3, pod redakcją M. Machowskiego, Warszawa 1993.
• Talga A., Dusza pustynnych monastyrów, dostępne na stronie: http://bez-recepty.pgf.com.pl/index.php?co=artyk&id_artyk=1008, stan z 9.11.2010.
• Encyklopedia Chrześcijaństwa, pod redakcją H. Witczyka, Kielce 2000.
• Encyklopedia Katolicka Tom 2, pod redakcją F. Grylewicza, R. Łukaszyka i Z. Sułowskiego, Lublin 1985.
• Encyklopedia Katolicka Tom 9, pod redakcją A. Szostka, Lublin 2002.
• Encyklopedia PWN. Obyczaje, języki, ludy świata, Warszawa 2007.
• Encyklopedia PWN Religia Tom 6, pod redakcją T. Gadacza i B. Milerski, Warszawa 2002.
• Encyklopedia sztuki starożytnej, Warszawa 1998.
• http://www.coptichymns.net/index.html, stan z 12.11.2010.
• Wiadomość prasowa na stronie internetowej Radia Watykańskiego, Egipt: najście policji na koptyjski klasztor http://www.radiovaticana.org/polski/Articolo.asp?c=422711, stan z 9.11.2010.
• http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1827/ , stan z 9.11.2010.
• http://www.touregypt.net/featurestories/baramus.htm, stan z 22.12.2010.

Źródła zdjęć:

• http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_koptyjska
• http://www.touregypt.net/featurestories/surian.htm

Etnologia.pl