Etnologia.pl
O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...
Etnologia.pl poleca

Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...
Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość
Serwis etnologiczny
Świat
Rdzenne ludy Syberii, ich sytuacja i walka o prawa
Syberia w ujęciu historycznym jest krainą sięgającą, od Uralu, aż po Kamczatkę. Stanowi 77% powierzchni Federacji Rosyjskiej. Naukowcy z Instytutu Genetyki Medycznej w Tomsku opracowują mapę tego obszaru, skupiając się na DNA grup etnicznych. Są w stanie bardzo dokładnie określić pochodzenie człowieka na podstawie niewielkiej próbki materiału biologicznego. Ich metoda została ostatnio wykorzystana w celu ustalenia tożsamości pedofila, który od 10 lat gwałcił dzieci w Nowosybirsku. Dzięki stworzonej przez genetyków mapie DNA ludów Syberii udało się ustalić, że matką gwałciciela była etniczna Rosjanka, zaś jego ojciec to Buriat pochodzący z Rejonu Barguzińskiego. Dzięki temu zawężono listę podejrzanych i po dwóch tygodniach udało się ująć kryminalistę. Profesor Vadim Stepanov, jeden z pracowników Instytutu Genetyki Medycznej, wyróżnił również inne praktyczne zastosowania przygotowywanej mapy, takie jak identyfikowanie ofiar zbrodni oraz katastrof, czy sprawdzanie podatności na różne choroby ze względu na pochodzenie etniczne [1]. Warto zaznaczyć, że jednostka naukowa, która została założona w 1981 roku, już rok później zorganizowała ekspedycję do Jamalsko-Nienieckiego Okręgu Autonomicznego, gdzie prowadziła badania genetyczne na tle epidemiologicznym [2]. Przygotowywana przez nich baza DNA ma dziś dane na temat ponad 90 populacji pochodzących z Obwodu Tomskiego oraz poszczególnych Republik: Tuwy, Ałtaju, Jakucji i Chakasji [3]. Poza tym, korzystając z dorobku Instytutu, można poznać własne pochodzenie, aby zaznajomić się z własnym etnicznym dziedzictwem.
Zrozumienie sytuacji ludów tubylczych na Syberii jest skomplikowane z kilku powodów. Należy poznać podział administracyjny oraz geograficzny Federacji Rosyjskiej, jej historię oraz zapoznać się z mapą grup etnicznych. Na podstawie ich pochodzenia, języka, kultury, aktywności ekonomicznych, takich jak łowiectwo, rybołówstwo, pasterstwo, czy hodowla reniferów, można wyróżnić 31 społeczeństw [4] żyjących na ponad 12 700 000 km2. Ze względu na ich zróżnicowanie, postanowiłem skupić się na procesach, które wpłynęły na kształt poszczególnych etnosów. Moja decyzja została podyktowana tym, że opisanie poszczególnych społeczeństw jest mozolną pracą. Chcąc to wykonać rzetelnie, koniecznie trzeba zapoznać się z literaturą, która w wielu przypadkach jest rosyjskojęzyczna. W dodatku, jako antropolog kulturowo-społeczny, jestem zwolennikiem pisania prac opartych na badaniach empirycznych. Nie mając takiej możliwości, muszę zapoznać się z tekstami naukowymi oraz stronami internetowymi, na których można znaleźć informacje o syberyjskich ludach tubylczych. Poniższa praca będzie syntezą pozyskanych danych.
![]() Foto: Wojciech Cendrowski, Republika Tuwy, Rosja 2015 r. |
Osoby interesujące się rodzimymi społecznościami Syberii mają dostęp do literatury z XIX wieku. Polscy zesłańcy sporządzili wiele pamiętników i relacji opisujących kulturę tamtejszych grup lokalnych. W kolejnym stuleciu prace polskich naukowców społecznych dotyczące tego tematu pojawiały się bardzo rzadko. Opisy procesów kulturowych społeczeństw spoza Uralu pochodziły od badaczy radzieckich. Ich teksty są uważane za mało obiektywne, ponieważ wywierał na nie wpływ panujący wówczas system polityczny. Ponadto, zajmowały się one opisywaniem dziedzictwa materialnego, folkloru ustnego oraz wierzeń. Pomijano analizę świadomości wspólnot etnicznych, ponieważ mogłaby ona stanowić zarzewie do rozpalenia uczuć nacjonalistycznych. Nie poruszano również tematu różnic kulturowych, gdyż uważano je za zbyt mało ważne w kontraście do nadrzędnej wspólnoty radzieckiej. Głównie dlatego nie skupiano się na strukturach rodowych, etniczności oraz kwestiach narodowościowych. Ze względu na potencjalne represje systemu, grupy etniczne musiały kamuflować swoje przywiązanie do własnej tradycji kulturowej. Dopiero zmiany polityczne na przełomie lat 80. i 90. umożliwiły polskim badaczom prowadzenie badań naukowych na Syberii [5].
Należy przyjrzeć się procesom, które przyczyniły się do zmian syberyjskich etniczności. Kwestia skonstruowania matrycy, według której stworzono podział administracyjny Federacji Rosyjskiej, przebudzenia etniczności, czy przełożenia punktu ciężkości z etnicznych na ekonomiczne są bardzo skomplikowane oraz interesujące. Na obecną sytuację grup etnicznych na Syberii wpłynęły przede wszystkim decyzje polityczne, zmiany władzy, obowiązujących doktryn oraz imperialne ambicje Rosji.
Bolszewicy postanowili walczyć z zacofaniem, które definiowali jako analfabetyzm oraz życie religijne. Dlatego w latach 20. XX wieku rozpoczęto prześladowania różnych przejawów religijności oraz arystokracji grup etnicznych, posądzaną o wyzyskiwanie ludności. Pomimo represji, w tamtym okresie wiedza o rdzennych kulturach Syberii rozwijała się. Wiążę się to z rozwojem piśmiennictwa. Badacze wywodzący się ze społeczeństw lokalnych, zaczęli prowadzić zapiski przedstawiające różne formy rodzimej kultury. Okres ten szybko się zakończył, ponieważ już w latach 30. rozpoczęto kolektywizację. Stosowano przemoc symboliczną w formie edukacji. Ludność skupiano w kołchozach, aby ułatwić socjalistyczną indoktrynację [6].
Etnografowie radzieccy opracowali wówczas matrycę, według której podzielono grupy etniczne według liczebności oraz poziomu rozwoju. Na tej podstawie rozróżniono społeczności na narody, narodowości oraz grupy etnograficzne. Podział ten wykorzystano do stworzenia federacji składającej się z republik związkowych, autonomicznych oraz okręgów autonomicznych. Różniły się one pod względem stopnia samodzielności, sytuacja miała się zmienić dopiero po rozpadzie Związku Radzieckiego [7].
![]() Foto: Wojciech Cendrowski, Buriacja, Rosja 2015 r. |
W międzyczasie, po Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej [8] nastąpiła gwałtowna industrializacja Syberii. Komuniści dbali, aby we władzach każdego obszaru znajdowali się przedstawiciele tytularnych grup etnicznych. Wiązało się to z migracjami ze wsi do miast, żeby mieć możliwość sprawowania funkcji. Za Ural przeniosło się także wielu etnicznych Rosjan skuszonych obietnicą wysokich dochodów. Miasto było sceną kontaktu kulturowego i najintensywniejszej akulturacji. W okresie stalinowskim przedstawiano kulturę rosyjską jako „pierwszego pomiędzy równymi”, zaś propaganda nakazywała nazywać Rosję „starszym bratem”. Osoby, które przyjechały w ramach migracji zarobkowych nie okazywały szacunku dla syberyjskich ziem, co drażniło ludność tubylczą i było potencjalną linią konfliktu pomiędzy poszczególnymi grupami [9].
Przypisy:
1. http://siberiantimes.com/science/casestudy/news/n0124-scientists-map-the-dna-of-ethnic-groups-in-former-soviet-union/ (dostęp: 20.02.2015 r.).2. http://www.medgenetics.ru/english/about_us/ (dostęp: 20.02.2015 r.).
3. http://www.medgenetics.ru/english/Institute_today/Research_activity/ (dostęp: 20.02.2015 r.).
4. http://www.mnh.si.edu/arctic/html/peopling_siberia.html (dostęp: 20.02.2015 r.).
5. E. Nowicka, Ł. Smyrski, P. Trzciński, Wprowadzenie. Odrodzenie czy narodziny?, w: Nowicka E.(red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS, s. 8-9.
6. E. Nowicka, Ł. Smyrski, P. Trzciński, Wprowadzenie. Odrodzenie czy narodziny?, w: Nowicka E.(red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS, s. 12.
7. http://www.etnologia.pl/swiat/teksty/likwidacja-autonomii-etnicznych-w-rosji-1.php (dostęp: 19.02.2015 r.).
8. Dla Rosjan II Wojna Światowa to Wielka Wojna Ojczyźniana, która trwała pomiędzy 1941 a 1945 rokiem.
1 | 2 |
Notka o autorze tekstu:
Wojciech Cendrowski – magistrant na Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej oraz na Instytucie Wschodnim Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Zainteresowania badawcze obejmują: konstruowanie tożsamości w przestrzeni miejskiej, rozwój form miejskich w zależności od uwarunkowań społeczno-kulturowych oraz przemiany społeczne na terenie Syberii i Azji Środkowej.
Komunikaty
Etnologia.pl
czasopismem
Pragniemy poinformować, iż z dniem 31.03.2010 roku decyzją Sądu Okręgowego w Poznaniu Wydział I Cywilny strona internetowa www.etnologia.pl została zarejestrowana jako czasopismo pod tytułem Etnologia i wpisana do rejestru Dzienników i Czasopism Sądu Okręgowego w Poznaniu pod numerem RPR 2613.
Serwisy powiązane tematycznie
O Ludach Północy

Arktyka.org - informacje o rdzennych ludach zamieszkujących obszary Arktyki i terenów subarktycznych. Historia, kultura, teraźniejszość.
Indianie Ameryki Pn.
Indianie.org.pl - kultura, sztuka i tradycja Indian Ameryki Północnej - teksty, galerie fotografii, krótkie prezentacje filmowe i muzyka.