Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Świat

Po upadku komunizmu doszło do sytuacji, w której to etniczność stała się głównym wyznacznikiem tożsamości lokalnych. Na początku lat 90., kiedy władza centralna była wyjątkowo słaba, poszczególne jednostki administracyjne zwiększały swoją niezależność od państwa oraz podkreślały ją, tworząc atrybuty władzy państwowej, takie jak flaga lub hymn. Zauważalny jest dysonans pomiędzy napływowymi Rosjanami, a przedstawicielami miejscowych grup etnicznych. Wspomniane różnice najlepiej są widoczne poza miastami, na wsiach syberyjskiej tajgi, gdzie ciągle prowadzi się charakterystyczną dla danych społeczeństw gospodarkę. Poza tym autochtoni pamiętali o całych systemach wierzeń, zachowań, praktyk, które stanowiły opozycję dla światopoglądu promowanego przez władze komunistyczne. Unifikacja w Kraju Rad była pozorna. Pomimo pozornie jednolitej struktury okazało się, że społeczeństwo jest ciągle zróżnicowane. Wykorzystywano te same symbole, lecz poszczególne grupy inaczej odczytywały ich znaczenia. Było to ciężkie do zauważenia, gdyż nawet naukowcy społeczni borykali się przez lata z tym problemem. Metody naukowe miały dawać obiektywną wiedzę na temat danej grupy. Jeśli społeczeństwo utrzymywało, że dane zjawisko ma dla nich inne znaczenie niż dla badacza, to znaczy, że posiadało ono, zgodnie z nomenklaturą marksistowską, fałszywą świadomość. Jednak Anthony P. Cohen zauważył, iż pozornie homogeniczne społeczeństwo korzysta z masek i pomimo wykorzystywania tych samych symboli, dla różnych wspólnot one mogą mieć inne znaczenia. Jednym z przykładów są syberyjscy Buriaci. Stanowią oni grupę będącą mieszanką różnych etniczności, języków oraz religii, lecz posiadają wspólną wizję samych siebie. Nigdy nie utworzyli własnej państwowości. Dopiero po podboju przez Rosję, w 1922 roku, otrzymali własny organizm państwowy w postaci Autonomicznego Buriat-Mongolskiego Obwodu Rosyjskiej Socjalistycznej Federacji Republik Radzieckich, która po roku została przekształcona w republikę autonomiczną [10]. Sowieci, zwalczając przejawy lokalnych religii, nie usunęli buriackich rytuałów, lecz wpływy prawosławne i buddyjskie. Grupa etniczna przyjęła zmianę struktury, jaką na nich wymógł rząd radziecki, lecz w procesie indoktrynacji nie zostało zmienione znaczenie. Z tego powodu członkowie społeczeństwa ciągle podtrzymują swą tożsamość. W ten sposób Bolszewicy ożywili tradycyjne formy rytuałów Buriatów [11].

Monument symbolizujący granice Bajandajewskiego Rejonu - Obwód Irkucki Foto: Wojciech Cendrowski, Rosja 2015 r.

Pragnę rozwinąć teraz temat konstruowania atrybutów władzy oraz podkreślania swojej etnicznej przynależności. Podczas powolnego procesu dekomunizacji rosyjskiego państwa, to inteligencja oraz politycy stanęli w obliczu zorganizowania życia społecznego, religijnego i kulturalnego. Aktywizacja etniczna ludów byłego Związku Radzieckiego jest fenomenem określanym jako odrodzenie narodowe. Rozpoczęły się różne projekty mające na celu konsolidację społeczeństwa w ramach danej jednostki administracyjnej. Ciężko jednak stwierdzić, czy mieliśmy do czynienia z „odrodzeniem”, czy z „narodzinami”. Odrodzenie w formie narodu może być nieodpowiednim określeniem, gdyż wiele z ludów tubylczych na Syberii, nigdy nie tworzyło struktury państwowej. Często miały słabo uformowane poczucie przynależności etnicznej, a opierały się jedynie na strukturze rodowej [12]. Wątpliwość ta jest tym bardziej uzasadniona, gdyż przez lata funkcjonowania w systemie socjalistycznym, o różnorodnych zwyczajach zapomniano. Zostały one wymazane z ludzkiej świadomości, stanowiły jedynie mglistą wzmiankę z przeszłości. Nie można mieć pewności, jakie znaczenie miały poszczególne rytuały oraz, czy aby na pewno były ważne dla danej grupy, co już udowodniłem przytaczając przykład Buriatów.

Ze względu na migrację do miast, wiele zwyczajów uległo zmianie. Część naukowców próbuje odnaleźć formy kulturowe, które nie uległy przemianom i ciągle można je zaobserwować jako niezmienioną tradycję. Etnologowie poszukują obrzędów, które przypominają te opisane w literaturze etnograficznej. W podobny sposób są przygotowywane filmy etnograficzne o ludach syberyjskich. Przez to powstaje egzotyczna wizja Syberii, która konstruowana jest przez powielanie stereotypów oraz fałszywych wyobrażeń stworzonych przez badaczy społecznych. Jednocześnie pomija się zjawiska, które uległy transformacji ze względu na upływ czasu i zmianę przestrzeni ze wsi na tereny zurbanizowane. Panuje przekonanie, że przymusowa kolektywizacja oraz represje systemowe spowodowały zniknięcie tradycyjnego szamanizmu syberyjskiego. Tymczasem on przetrwał, ale kompletnie zmienił swą formę. Powstały ruchy szamańskie, mające sformalizowaną formę. Ich członkowie otrzymują identyfikatory, które potwierdzają wykonywany zawód. Aktualnie walki szamańskie nie odbywają się w niedostępnej przestrzeni, lecz podczas koncertów rockowych w wielkich syberyjskich aglomeracjach. Mają one miejsce pomiędzy rdzennymi mieszkańcami Syberii, gdyż współcześnie żyją oni w ośrodkach miejskich [13].

Lata 90. stanowiły czas przebudzenia etnicznego społeczeństw żyjących pomiędzy Uralem a Czukotką. Jednak, kiedy władza się ustabilizowała doszło do reform administracyjnych. Pod rządami Putina, rozpoczął się proces ograniczania samodzielności poszczególnych jednostek. Wymagano również dostosowania praw poszczególnych republik do prawa federacji. Zerwano z myśleniem bolszewików o etniczności i zaczęto koncentrować się na kwestiach ekonomicznych. Doszło do dużych reform administracyjnych, zaczęto łączyć poszczególne podmioty w większe organizmy. Zlikwidowano raje podatkowe, jak na przykład Agiński Buriacki Okrąg Autonomiczny. Został on połączony z obwodem czytyńskim, przez co powstał Kraj Zabajkalski. Jest to jedynie przykład szerszej polityki. Przeprowadzone reformy scaliły regiony, które różniły się pod względem zamożności mieszkańców. Jednym z efektów w tym regionie mogą być migracje Agińczyków na wschód [14]. Jednak pozostawiono prawo do kultywowania własnych tradycji, oddzielając tym samym kulturę od polityki.

Największa osada na Olchonie - Chużyr Foto: Wojciech Cendrowski, Buriacja, Rosja 2015 r.

Reasumując, etniczność na Syberii jest ciągle żywym tematem. Przemiany polityczne, które znacząco wpłynęły na kształt tamtejszych społeczeństw nie zgładziły poczucia odrębności narodowej. Te kwestie można rozpatrywać z dwóch perspektyw. Pierwszą jest punkt widzenia antropologa, który może znaleźć w tej części świata wiele interesujących tematów badawczych. Od odrodzenia narodowego, czy przebudzenia etnicznego, przez migracje, aż po przejawy zmodernizowanej tradycji. Zarówno zmiany obowiązujących doktryn politycznych oraz urbanizacja Syberii wpłynęły na kształt tamtych społeczeństw. Zmiany środowiska, migracje na tereny miejskie spowodowały, że poczucie tożsamości uległo zmianom. Mieszkańcy Syberii muszą funkcjonować w wieloetnicznej wspólnocie, gdzie na jednej przestrzeni spotyka się wiele etnosów. Poszczególne grupy mogą kultywować swoje tradycje, lecz władze polityczne bez przerwy dokonują pewnych machinacji nad statusem etniczności. To jest właśnie druga perspektywa, mocno osadzona w naukach zajmujących się polityką oraz ekonomią. Władze Federacji Rosyjskiej, a wcześniej Związku Radzieckiego, ciągle dokonują operacji na rdzennych grupach syberyjskich, co odbija się na żywych ludziach. Wpierw dokonywana jest kolektywizacja i próbuje się wymazać poczucie tożsamości narodowej, jednocześnie podkreślając jej ważność. Następnie dopuszcza się do przebudzenia etnicznego, powiązanego z możliwościami własnego prawodawstwa, żeby później rozdzielać kulturę od władzy ustawodawczej. Przynależność etniczna stała się narzędziem nie tylko do samostanowienia o własnej grupie, lecz również narzędziem do walki z systemem. Kultury lokalnej nie można oddzielić od sfery politycznej. Jest to wynikiem wieku machinacji przy poczuciu przynależności narodowej poszczególnych społeczeństw. Wykorzystanie ich do stworzenia podziału administracyjnego spowodowało połączenie spraw etnicznych z polityką. Próba przełożenia ciężkości z kwestii etniczności na aspekty ekonomiczne jest kolejnym zabiegiem, którego efekty jeszcze poznamy.

Przypisy:

9. E. Nowicka, Ł. Smyrski, P. Trzciński, Wprowadzenie. Odrodzenie czy narodziny?, w: Nowicka E.(red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS, s. 13.
10. Z. Morochojewa, S. Zapaśnik, Problemy odrodzenia buriackiej kultury a osobliwości historii Buriatów, w Nowicka E., Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS, s. 21-22.
11. A. P. Cohen, Wspólnoty znaczeń, w: Kempny M., Nowicka E., Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
12. E. Nowicka, Ł. Smyrski, P. Trzciński, Wprowadzenie. Odrodzenie czy narodziny?, w: Nowicka E.(red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS, s. 16-18.
13. Ł. Smyrski, Ajdyn znaczy księżyc. Narody południowej Syberii, Warszawa: Wydawnictwo DiG, s. 10.
14. http://www.etnologia.pl/swiat/teksty/likwidacja-autonomii-etnicznych-w-rosji-1.php (dostęp: 19.02.2015 r.).

Bibliografia:

• Cohen A.P., 2003 „Wspólnoty znaczeń” w: M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , s. 192-215.
• Nowicka E. (red.), Wielka Syberia Małych Narodów, Kraków: NOMOS 2000.
• Mróz L. (red.), Etnos przebudzony, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2004.
• Smyrski Ł., Ajdyn znaczy księżyc. Narody południowej Syberii, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2008.

Źródła internetowe:

• Szmyt Z., Likwidacja autonomii etnicznych w Rosji. Przykład Buriatów Agińskich, http://www.etnologia.pl/swiat/teksty/likwidacja-autonomii-etnicznych-w-rosji-1.php (dostęp: 19.02.2015 r.).
• Hammer M., Karafet T. DNA & The Peopling of Siberia, http://www.mnh.si.edu/arctic/html/peopling_siberia.html (dostęp: 20.02.2015 r.).
• http://siberiantimes.com/science/casestudy/news/n0124-scientists-map-the-dna-of-ethnic-groups-in-former-soviet-union/ (dostęp: 20.02.2015 r.).
• http://www.medgenetics.ru/english/Institute_today/Research_activity/ (dostęp: 20.02.2015 r.).
• http://www.medgenetics.ru/english/about_us/ (dostęp: 20.02.2015 r.).

Najchętniej czytane

Norwescy Kwenowie - kontrowersyjna mniejszość

"Brud w oku patrzącego". Słów kilka o Mary Douglas

Kraje których nie ma na mapie: Somaliland

Etnologia.pl