Etnologia.pl
O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...
Etnologia.pl poleca

Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...
Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość
Serwis etnologiczny
Świat
Sztuka a rekonstrukcja pokonfliktowa - przykład północnej Ugandy
Północna część Ugandy od lat 80-tych XX wieku stanowi obszar konfliktu pomiędzy rządem ugandyjskim a samozwańczą Armią Bożego Oporu uformowaną przez Josepha Konego. W ostatnich latach jednym z narzędzi radzenia sobie z traumą powojenną oraz próbami zaprowadzenia pokoju w społecznościach pokonfliktowych jest wykorzystanie sztuki. Często takie działania noszą wspólną nazwę „arteterapii” czyli „leczenia poprzez sztukę”. Korzystając z klasyfikacji Lindsay McClain [1], przedstawię różne formy sztuki używane w programach pomocowych: od działań artystycznych, mających bezpośrednie odniesienie do tradycji społeczności północnougandyjskich, poprzez działania na poły tradycyjne, aż do tych czerpiących z odmiennych wzorów kulturowych. Wskażę również przykłady inicjatyw, moim zdaniem, przynależnych poszczególnym kategoriom.
Źródeł konfliktu w północnej Ugandzie należy doszukiwać się w roku 1986, kiedy władzę w tym kraju przejął Yoweri Museveni. Dźwignął gospodarkę zrujnowaną przez swoich poprzedników, jednak – tak samo jak oni – zaprowadził w Ugandzie rządy dyktatorskie. Spowodowało to powstanie ruchów opozycyjnych, które w krótkim czasie przekształciły się w zbrojny opór. Nie bez znaczenia pozostał też fakt, że były prezydent, Tito Okello, (zdetronizowany przez Museveniego) wywodził się z północy kraju, z krainy ludu Aczoli, nowy prezydent przynależał zaś do ludu Nkole z południa [2]. Napięcie pomiędzy północą a południem kraju narastało od lat. W niedługim czasie Alice Auma, kapłanka z plemienia Aczoli stworzyła organizację Ruchu Ducha Świętego. Ruch ten miał charakter religijny i łączył elementy chrześcijańskie z pierwotnymi wierzeniami. Auma twierdziła, że przemawia przez nią Duch Święty - Lakwena, który nakazał jej walczyć z Musevenim z powodu niesprawiedliwego traktowania jej ludu [3]. Ruch Ducha Świętego został rozbity rok później, a Aumę zmuszono do opuszczenia Ugandy. Dwa lata później jej siostrzeniec, Joseph Kony, miał przejąć filozofię grupy i założyć w 1989 roku jedną z najbardziej krwawych afrykańskich partyzantek – Armię Bożego Oporu (ang. Lord’s Resistance Army; LRA). Jacek Pawlicki pisze o tym w ten sposób: „Aczoli stracili wpływy, bali się zemsty Nkole za pogromy, jakie sami przeprowadzali. Gdy więc Alice Auma, była prostytutka, wizjonerka i kapłanka, ogłosiła, że trzeba oczyścić Ugandę z tych z południa, Aczoli chwycili za broń. Także siostrzeniec Aumy – Kony” [4]. On także wierzył, że przez niego przemawia Duch Święty. W jedynym jak dotąd udzielonym wywiadzie twierdził, że jest „bojownikiem o wolność” i chce zaprowadzić w Ugandzie rządy oparte na przestrzeganiu Dziesięciu Przykazań [5]. Na początku swojej działalności Armia walczyła z rządem, jednak od 1992 roku, z powodu braku poparcia ze strony Aczoli, zaprzestała tych działań – w zamian za to skupiła się na terroryzowaniu ludności z północy (głównie dystryktów Gulu, Kitgum i Pader) [6]. Przyjmuje się, że w Ugandzie grupa zakończyła swoją działalność w roku 2006 i przeniosła swoje bazy wojskowe do Demokratycznej Republiki Konga, Republiki Środkowoafrykańskiej i Sudanu [7]. Statystyki mówią, że do tego czasu armia zdążyła porwać 66 tysięcy dzieci oraz spowodować migrację (generując zjawisko tzw. „wewnętrznego uchodźstwa”) ponad 2 milionów mieszkańców północnej Ugandy [8].
Społecznością, która najbardziej ucierpiała podczas tego ponaddwudziestoletniego konfliktu są właśnie Aczoli. Stanowią oni ponadmilionową, etnolingwistyczną grupę zamieszkującą północną Ugandę i południową część Sudanu, posługującą się językiem zachodnionilotyckim [9]. W ramach prób pomocy przy „pokonfliktowej rekonstrukcji” [10] społeczności północnougandyjskiej sięgnięto po użycie sztuki jako generatora pozytywnych zmian społecznych. W rozumieniu europejskim możemy mówić tu o swoistej arteterapii, a więc „leczeniu poprzez sztukę”. Tomasz Rudowski o arteterapii mówi w ten sposób: „Podstawą arteterapii jest całokształt działań artystyczno-estetycznych w uwarunkowaniach (procedurach) psychosocjopedagogicznych, skoncentrowanych na zdrowieniu pacjenta (podopiecznego)(…). Celem arteterapii nie jest tworzenie dzieł sztuki, utworów odpowiadających określonym kanonom artystyczno-estetycznym, lecz przede wszystkim sam proces tworzenia, nastawiony na trwałe przywracanie pacjentowi (podopiecznemu) wiary w życie, jego sens” [11]. Można przyjąć, że arteterapia „jako metoda i technika rozwikłania kompleksu psychicznego osoby chorej czy niedostosowanej społecznie rozpracowuje go na poziomie emocjonalno-energetycznym (uwalnianie emocji i napięć), wyjaśniająco-interpretatywnym (wgląd, zrozumienie), perspektywno-edukacyjnym (kontekst osobowości) i integralnym (synteza świadomości i nieświadomości) [12]. Wpisując to w kontekst ugandyjski, Julia R. Hanebrink i Alanya J. Smith mówią: „Używanie artystycznej ekspresji przez Acholi – włączając w to taniec, muzykę, sztukę wizualną, dramę, opowiadanie historii i kreatywne pisanie – pozwala na rekonstrukcję społeczno-kulturową, która została zachwiana przez konflikt. Uzdrawiające właściwości sztuki w jej różnych odmianach oferują możliwość pokojowego pojednania poprzez dostarczenie środka dla autoekspresji, negocjacji relacji i tożsamości społecznych” [13].
McClain, za którą przyjmuję klasyfikację działań arteterapeutycznych prowadzonych na terenie północnej Ugandy, dzieli je na trzy kategorie [14]:
-
1. inicjatyw lokalnych,
2. inicjatyw hybrydowych,
3. inicjatyw przeszczepionych.
Podział ten opiera na kulturowym pochodzeniu poszczególnych rodzajów ekspresji artystycznych [15]. Inicjatywy lokalne uznawane są za „wszelaką ekspresję artystyczną, która prowadzona jest na poziomie lokalnym i opiera się na formach artystycznych skojarzonych z długotrwałymi wzorami ekspresji północnougandyjskich”; inicjatywy hybrydowe bazują na „ekspresjach kreatywnych prowadzonych lokalnie, ale artykułowanych przez współczesne, międzynarodowe formy sztuki, często inspirowane przez zachodnią kulturę masową”; inicjatywy przeszczepione korzystają zaś z „obcych zwyczajów wprowadzonych i prowadzonych przez ludzi z Zachodu. Coraz częściej inicjatywy te opierają się na sztukach wizualnych takich jak malarstwo, rysunek czy rzeźbiarstwo, które nie są zbyt popularną formą ekspresji w rejonie północnougandyjskim” [16].
W tym miejscu pozwolę sobie przyporządkować poszczególnym kategoriom wybrane przeze mnie przykłady takich działań. We wrześniu 2011 roku w Abia Children for Peace, Restoration and Reconciliation Club (Abijski Klub Dzieci dla Przywrócenia Pokoju i Pojednania) odbyło się przedstawienie teatru społecznościowego. Tematem występu była masakra w Abii dokonana w 2004 roku przez LRA i jej wpływ na mieszkańców miejscowości. Działania miały zachęcić osoby dotknięte przez konflikt do użycia działań teatralnych jako medium generowania społecznych dyskusji nad poszukiwaniem pokoju i pojednania po konflikcie. Motyw dramy i scenariusz był w całości napisany przez aktorów [17]. Ten typ działań, a więc użycie dramy jako nośnika pozytywnych wartości i generatora działań możemy wpasować w kategorię inicjatyw lokalnych. Oczywiście można zastanawiać się na ile adekwatne wydaje się wpisywanie europejskiej kategorii „teatru” w lokalne rozumienie sztuki Aczoli przy założeniu pewnej nieprzystawalności odmiennych rzeczywistości kulturowych, jednak posłużę się tym przykładem jako najbardziej zbliżonym.
Inicjatywą zaliczającą się do drugiej kategorii, a więc hybrydową, jest Breakdance Project Uganda. Jest to grupa hip-hopowa założona w 2006 roku przez Abrahama „Abramza” Tekya, mająca na celu generowanie pozytywnej zmiany społecznej za pomocą nauki breakdance’a [18]. W 2010 roku Nabil Elderkin nakręcił o grupie film pt. „Bouncing Cats”. „Kiedy na to patrzysz, nie musisz robić dokładnie tego samego. Ja czerpię czasem z tańców tradycyjnych, nie tylko z mojego plemienia, ale zewsząd. Zbieram elementy z każdego miejsca. Ludzie patrząc na b-boyów z Kampali i b-boyów z Gulu [miejscowość w płn. części Ugandy – przyp. ASz] widzą różnicę” – tak w drugiej części filmu mówi Abramz [19]. Na uwagę zasługuje też wypowiedź jednej z ofiar Armii Bożego Oporu, która uczestniczy w nauce breakdance’a: „Myślę, że muzyka i taniec mogą dać nam pokój. Ludzie z różnych regionów mogą się zjednoczyć, i otrzymać dobre przesłanie poprzez muzykę. Myślę, że to nam może pomóc” [20].
![]() http://whendidyoufallinlovewithhiphop.com/2013/11/08/review-ny2nz-screens-bouncing-cats-the-sweat-of-a-bboy-heals/ |
Przypisy:
1. McClain Lindsay, The Art of Creative Conflict Resolution: A Critical Evaluation of Approaches to Post-Conflict Reconstruction in Northern Uganda, „Pursuit: The Journal of Undergraduate Research at the University of Tennessee”, R. 1 (2010), z. 1, s. 89–101 [dostępny online w World Wide Web: http://trace.tennessee.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1005&context=pursuit ; ostatni dostęp: 29.06.2014].2. Pawlicki Jacek, Joseph Kony. Diabeł z dżungli, „Newsweek” [dostępny online w World Wide Web: http://swiat.newsweek.pl/joseph-kony-dowodca-bozej-armii-oporu-z-ugandy-na-newsweek-pl,artykuly,275998,1.html ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
3. The Lord’s Resistance Army, „War Child” [dostępny online w World Wide Web: http://www.warchild.org.uk/issues/the-lords-resistance-army ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
4. Ibidem.
5. EXCLUSIEF with Joseph Kony, LRA leader – KONY 2012, „You Tube” [wywiad z Josephem Konym, dostępny online w World Wide Web: https://www.youtube.com/watch?v=0MWgldJ_060 ; ostatni dostęp 29.06.2014].
6. Regional Background, „Children of the Earth” [dostępny online w World Wide Web: http://www.coeworld.org/family/uganda/regional-background ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
7. The Lord’s Resistance Army, „U.S. Department of State” [dostępny online w World Wide Web: http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2012/03/186734.htm ; data dostępu: 29.06.2014].
8. Ibidem.
9. Acholi, „Encyklopaedia Britannica” [dostępny online w World Wide Web: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/3628/Acholi ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
10. McClain Lindsay, op. cit., s. 89.
11. Rudowski Tomasz, Arteterapia – inspiracje i wartości, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007, s. 7
12. Ibidem, s. 9.
13. Hanebrink Julia R., Smith Alanya J., Photo Essay. The Art of Peace in Northern Uganda, „African Conflict and Peacebuilding Review”, R. 3 (2013), z. 2, s. 195.
14. McClain Lindsay, op. cit.,s.91-92.
15. Ibidem, s.91.
16. Ibidem, s.92.
17. JRP Abia Community Theatre Performance 28Sept2011, „You Tube” [dostępny online w World Wide Web: http://www.youtube.com/watch?v=5BN7WO-kDcI ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
18. Breakdance Project Uganda, „The Voice Project” [dostepny online w World Wide Web: http://voiceproject.org/programs/breakdance-project-uganda.php ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
19. Bouncing Cats, „You Tube” [dostepny online w World Wide Web: https://www.youtube.com/watch?v=RrQpIGW7jVw ; ostatni dostęp: 29.06.2014].
20. Ibidem.
1 | 2 |
Notka o autorze tekstu:
Alicja Szwarczyńska - studentka etnologii i antropologii kulturowej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zainteresowania badawcze obejmują: proces tworzenia się tożsamości regionalnej młodego pokolenia Dolnoślązaków oraz sposobu wykorzystania sztuki/ metody arteterapii w programach edukacyjno-pomocowych na terenie Ugandy.
Komunikaty
Etnologia.pl
czasopismem
Pragniemy poinformować, iż z dniem 31.03.2010 roku decyzją Sądu Okręgowego w Poznaniu Wydział I Cywilny strona internetowa www.etnologia.pl została zarejestrowana jako czasopismo pod tytułem Etnologia i wpisana do rejestru Dzienników i Czasopism Sądu Okręgowego w Poznaniu pod numerem RPR 2613.
Serwisy powiązane tematycznie
O Ludach Północy

Arktyka.org - informacje o rdzennych ludach zamieszkujących obszary Arktyki i terenów subarktycznych. Historia, kultura, teraźniejszość.
Indianie Ameryki Pn.
Indianie.org.pl - kultura, sztuka i tradycja Indian Ameryki Północnej - teksty, galerie fotografii, krótkie prezentacje filmowe i muzyka.