Etnologia.pl
O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...
Etnologia.pl poleca

Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...
Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość
Serwis etnologiczny
Okołoetnologicznie
Nie wszystek umrę, czyli współczesna sztuka umierania.
Próba analizy symbolicznej filmu The Fountain (Źródło)
cz. 1
Film „The Fountain” miał swoją premierę w 2006 roku, w role występujących w nim głównych bohaterów wcieliła się para znanych i popularnych aktorów: Hugh Jackman, oraz Rachel Weisz. Natomiast reżyserem, oraz współscenarzystą projektu był Darren Aronofsky. Chcąc przybliżyć czytelnikom sylwetkę tegoż twórcy tytułem wstępu pozwalam sobie na poświęcenie jemu kilku zdań. Aronofsky urodził się dwunastego lutego 1969 roku, następnie lata swojej młodości spędził w Brooklynie. Ukończywszy wydział filmowy Uniwersytetu Harwarda, podjął studia reżyserskie w Izraelu. Na początku swojej kariery tworzył filmy krótkometrażowe, z czasem jednak podjął się realizacji pierwszego dużego projektu w swej karierze, którego efektem było powstanie filmu „Pi” z 1991 roku. Postać reżysera jest znana i kojarzona także z filmów takich jak: „Requiem dla snu”, „Zapaśnik”, „Czarny łabędź”, oraz „Źródło” – którego analizę symboliczną zdecydowałam się przedstawić w niniejszym tekście.
Bohaterowie Aronofsky’ego miewają skłonności do świadomego izolowania się od społeczeństwa, bądź po prostu są przez nie odrzucani. Motyw ów uobecniający się w twórczości reżysera jest odzwierciedleniem jego osobistych doświadczeń życiowych. Kreacje tworzonych przez niego postaci, jak i fabuła produkcji często są bardzo dobrze zarysowane. Charakterystyczną cechą w twórczości Aronofsky’ego jest sprawne operowanie przez niego symboliką kulturową, co znacząco wpływa na całokształt tworzonych przez niego filmów.
Nie inaczej jest w przypadku omawianego w niniejszym tekście „The Fountain”. Historia opowiedziana w filmie składa się z trzech powiązanych z sobą opowieści. Jedna z nich stanowi główną oś fabularną, podczas gdy dwie pozostałe stanowią jej symboliczne uzupełnienie. Ich zadaniem jest ubarwienie przedstawionej opowieści, dodawanie filmowi głębi - pomaganie widzowi lepiej zrozumieć istotę poruszanych przez reżysera kwestii. Sceny wszystkich trzech historii przez cały czas przeplatają się ze sobą, a tym nawzajem uzupełniają wspólnie tworząc spójną całość. To co najważniejsze nie zostaje powiedziane wprost, lecz zostaje pozostawione widzowi do rozszyfrowania. Bogata symbolika kulturowa zawarta w każdej z przedstawianych w filmie opowieści ma za zadanie skłonić odbiorcę do odkrywania nowych tropów. Rozczytując kolejno każdy z nich, oraz łącząc go wspólnie z pozostałymi widz jest w stanie dotrzeć do wspólnego sedna rozgrywających się przed nim opowieści.
W celu ułatwienia sobie pracy, a także by uniknąć ryzyka wprowadzenia chaosu w interpretowaną fabułę zdecydowałam się przeanalizować każdą z opowiedzianych w filmie historii osobno. W chwilach kluczowych, pojawiać się będą potrzebne nawiązania pomiędzy omawianymi scenami z każdej opowieści by w sposób spójny uwypuklić i wyjaśnić łączące je wątki.
![]() Copyright © Regency Enterprises / Warner Bros. Pictures |
W chwili poznania głównego bohatera jesteśmy świadkami osobistego dramatu jaki rozgrywa się w jego życiu prywatnym - Jego ukochana żona jest ciężko chora na raka. Thomas jako lekarz medycyny desperacko stara się uratować ukochaną poszukując leku, który pomógłby mu zatrzymać, a następnie cofnąć rozwój choroby. Pojawia się na to szansa – do laboratorium, w którym pracuje nadeszła próbka niedawno odkrytego w Ameryce Łacińskiej gatunku drzewa. Istnieją podejrzenia, że roślina posiada właściwości lecznicze, pozostaje to jednak udowodnić – na co niestety potrzeba czasu, a tego jest coraz mniej. Eksperymentując nad lekiem powstałym w oparciu o właściwości nowoodkrytego drzewa doktor Creo, oraz jego zespół przeprowadzają eksperymenty na szympansie, u którego (podobnie jak u Izzi) wykryto guza mózgu. Z czasem pojawia się nadzieja, bowiem badania wykazują że u leczonej eksperymentalnie małpy następuje zatrzymanie rozwoju choroby. Dla Thomasa to jednak zbyt mało – liczy na całkowite wyeliminowanie choroby. Widząc jednak na to nadzieje nie przerywa badań, lecz z pełnym zaangażowaniem stara się je kontynuować. Dzieje się to kosztem życia prywatnego - zamiast spędzać czas z umierającą żoną, Thomas poświęca każdą wolną chwilę na pracę w laboratorium. Postawa, którą przyjmuje jest często wypominana przez bliskich współpracowników. Starają się nakłonić go do spędzania większej ilości czasu z ukochaną – wszak nie wiadomo, która ze wspólnie spędzonych chwil będzie tą ostatnią. Sam Creo usprawiedliwia się wielokrotnie tłumacząc, że poświęcając swoje życie prywatne robi to dla Izzi – chce ją za wszelką cenę uratować, nie zamierza się poddawać.
Tymczasem chora na raka Izzi przeczuwając, że nie uda jej się wygrać walki z chorobą stara się spędzić z mężem pozostały jej czas. Pogodziła się z myślą o swej śmierci, co więcej nie widzi w tym nic negatywnego. Śmierć jest dla niej po prostu kolejnym etapem, drogą którą każdy musi przebyć. Wierzy, że śmierć nie jest definitywnym końcem istnienia – lecz jego początkiem. Owa pośmiertna egzystencja, w którą chce wierzyć Izzi nie ma jednak nic wspólnego z założeniami religii chrześcijańskiej. Zakłada po prostu zjednoczenie się z naturą, wpasowanie się w porządek wszechświata.
Jej mąż jako „czystej krwi” naukowiec odsuwa od siebie ten metafizyczny punkt widzenia. Izzi z kolei obiera sobie za cel, przekonania go do swych racji – po to by przygotować go na swe odejście, choć odrobinę złagodzić ból po swej śmierci, dać nadzieję. Thomas jest sceptykiem, pojmuje wszystko przez pryzmat chłodnego naukowego rozumu. By do niego dotrzeć Izzi wpada na pomysł napisania książki, która symbolicznie obrazowałaby ich wspólną walkę z chorobą, ale także dawała ukochanemu wiarę w to, że śmierć jest zaledwie początkiem, nie końcem.
W jej opowieści dominuje symboliczny wątek odrodzenia. Kobieta odwołuje się do niego pokazując mężowi przez teleskop umierającą gwiazdę. Opowiada przy tym o wierzeniach Majów związanych z tych zjawiskiem. Indianie umierającą gwiazdę nazywali Xibalba, była to kraina umarłych, ale i także miejsce ich odrodzenia. Bowiem w wierzeniach owego dawnego ludu śmierć nie kończyła definitywnie niczego.
Innym razem, w muzeum Izzi pokazuje mężowi starożytny manuskrypt Majów opowiadający historię mitycznego pierwszego ojca, który poświęcił swoje życie po to by z jego ciała mógł zrodzić się świat. W wielu kulturach ofiararozumiana jest jako czynność kultowa. Symbolizuje ona sobą rezygnację z dóbr ziemskich na rzecz związku z Bogiem, bogami lub przodkami (motyw uobecniający się w rytuałach magicznych) [1]. W kontekście omawianego filmu jest to nawiązanie do wątku pojawiającego się w religiach przed chrześcijańskich – śmierci bohatera, praojca. Jego poświęcenie staje się zaczątkiem nowego życia – narodzin świata. Przykład taki odnajdujemy chociażby w przytaczanej mitologii prekolumbijskiej, ale także i skandynawskiej - gdzie elementy znanego nam świata powstaje z kolejnych części ciała, oraz wnętrzności pokonanego olbrzyma Ymira [2]. Jego śmierć staje się początkiem nowego życia, narodzin świata.
Podobnie będzie z przytaczaną przez filmową Izzi historią będącą opowieścią Meksykanina – Mosesa Moralesa o jego ojcu. W powieści bohaterki w rolę „praojca składającego z siebie ofiarę” wcieli się konkwistador. W trzeciej historii to „astronauta” ostatecznie złoży ofiarę ze swego życia by mogło się odrodzić drzewo, którym się opiekował. We właściwych fragmentach tekstu przedstawię i wyjaśnię znaczenie oraz symbolikę każdej ze wspomnianych scen.
Podczas wspomnianej wizyty w muzeum dochodzi do kolejnego ataku choroby Izzi. Kobieta traci przytomność, którą odzyskuje dopiero w szpitalu. Opowiada wówczas siedzącemu obok Thomasowi o doświadczeniu jakiego doznała podczas ataku, które dla niej samej miało mistyczny wymiar. Thomas nie dopuszcza do siebie takiego wytłumaczenia, stara się wszystko wyjaśnić racjonalnie. By zobrazować tę scenę pozwolę sobie przytoczyć dialog między bohaterami:
Izzi - Nie bałam się.
Thomas - Wiem. Jesteś silna.
Izzi - Nie...
Thomas - Co?
Izzi - Kiedy upadałam czułam się spełniona. Coś mnie trzymało.
Thomas - Wiem, złapałem cię, trzymałem cię.
![]() Copyright © Regency Enterprises / Warner Bros. Pictures |
Niedługo przed swoją śmiercią Izzi opowiada mężowi jeszcze jedną historię związaną z wyznawanym przez nią światopoglądem dotyczącym śmierci. Przytacza opowieść swojego przewodnika z wycieczki po Meksyku – Mosesa Moralesa:
„(...) W ostatnią noc opowiedział mi o swoim ojcu, który zmarł, lecz Moses nie mógł w to uwierzyć. Powiedział, że gdyby wykopali ciało jego ojca, to by go tam nie było. Więc posiali nasionko na jego grobie. Nasionko stało się drzewem. Moses mówił, że jego ojciec stał się częścią tego drzewa. Wrósł w drewno, w kwiaty, a kiedy wróble zjadły z niego owoce... jego ojciec odleciał z ptakami. Powiedział... Śmierć to droga jego ojca do chwały”.
Po raz kolejny pojawia się motyw odrodzenia, śmierci jako początku nowego życia. Znowu podkreśla się tutaj związek człowieka ze światem natury. Człowiek stanowi nieodłączny element cyklu życia – nigdy nie kończącego się kręgu, gdzie śmierć nie jest nigdy tylko końcem, lecz i początkiem. Wiele starożytnych ludów, ale i wśród współczesnych kultur istniało opierające się na tej zasadzie przekonanie o inkarnacji, czy też reinkarnacji. Inne systemy jeśli nie bezpośrednio wierzące w owe odradzanie się duszy w innych ciałach, podkreślały ścisły związek człowieka ze światem natury. Gdzie po śmierci stawał się jej częścią, przyczyniając się tym samym do powstania nowego życia innej istoty, bądź rośliny [3]. Historia Mosesa Moralesa, którą przytacza Izzi świetnie tę koncepcje obrazuje. Lecz i tym razem Thomas Creo nie chce dopuścić do siebie świadomości utraty żony, ani zrozumieć tego, co przez cały czas usiłuje mu przekazać. Przyjdzie mu rozumieć to dopiero wtedy gdy jego ukochana odejdzie.
Dopiero po śmierci Izzi do Thomasa dotrą uniwersalne prawdy, które starała się mu przekazać. Wtedy będzie w stanie spełnić jej ostatnią prośbę – dopisać ostatni rozdział opowieści, którą dla niego napisała. Wydarzeniem, które ostatecznie doprowadzi do jego mentalnego „przebudzenia” będą dawno wyczekiwane wyniki badań leku, w którym doktor Creo pokładał nadzieje na ocalenie życia żony. Paradoksalnie pozytywne wyniki badań, dowodzące, że eksperymentalny lek jest w stanie nie tylko zahamować rozwój choroby, lecz i stopniowo wyeliminować ją całkowicie z organizmu przyjdą, na krótko po śmierci Izzi. Zupełnie jakby siła wyższa starała się w ten sposób uświadomić lekarzowi, ze człowiekowi nigdy nie będzie dane do końca posiąść władzy nad życiem i śmiercią. Nigdy nie zostanie Bogiem, bo nie ma do tego prawa. Ingerowanie w odwieczny cykl natury jest sprzeczne z prawami wszechświata. Bez względu kimkolwiek jesteśmy każdy posiada to samo przeznaczenie, którym jest śmierć. Jest to przeznaczenie ostateczne, ale zarazem nigdy nie jest końcem ostatecznym, definitywnym. Jest jedynie kolejnym etapem przez, który wszyscy musimy przejść. Nieśmiertelność nie jest dana w materialnym świecie, lecz duchowym. Jej pojęcie przekracza granice racjonalnego myślenia. Jest tajemnicą życia, którą nie każdemu jest pojąć od razu, bądź w ogóle. „Zbawienie”/ oświecenie jest dane tym, którzy w końcu pojmą i zaakceptują ten oczywisty fakt na którym opierają się prawa natury.
Pojmując to dopiero wtedy Thomas Creo uświadamia sobie znaczenie słów wypowiadanych przez swoją żonę: „Razem będziemy żyć wiecznie”. Słowa te można interpretować kilkakroć: Izzi i Thomas spotkają się po śmierci stając się w wymiarze duchowym - zjednoczeni z wszechświatem, bądź w sensie natury - jej częścią. Być może spotkają się z sobą w kolejnych wcieleniach, bądź po prostu słowa przypominają, że Izzi będzie przy Thomasie, w pewnym sensie żyć będzie wiecznie tak długo jak długo wspomnienia o niej będą żywe w jego sercu.
Także na pogrzebie Izzi padają słowa, które podkreślają fakt iż posiadła ona tajemnicę życia, która dostępna jest nielicznym To dzięki niej kobieta potrafiła pogodzić się ze śmiercią i ze spokojem, bez żadnego żalu przyjąć swoje przeznaczenie:
„(...) Walczymy całe nasz życie. Niespełnieni, gdy umieramy. Aby osiągnąć łaski. Niewielu się to udaje. Większość z nas kończy tak jak zaczęła, kopiąc i wrzeszcząc. Ale Izzi w jakiś sposób, będąc tak młodą, osiągnęła ten poziom łaski. W ciągu ostatnich dni, stała się jednością, widziała ją.”
![]() Copyright © Regency Enterprises / Warner Bros. Pictures |
Cała historia (włączając w to kolejne dwie opowieści) jest ilustracją drogi jaką mentalnie musiał przebyć bohater by zrozumieć istotę życia, odwieczne prawa natury / wszechświata. Można przyrównać ją do kulturowej, mitycznej symboliki inicjacyjnej bohatera o której pisał chociażby Joseph Campbell w książce pt. „Bohater o tysiącu twarzy” [4]. Dopiero odbywszy wszystkie etapy wtajemniczenia Thomas Creo jest gotowy dopełnić swojej obietnicy danej umierającej żonie. Wcześniej gdy prosiła go o dopisanie ostatniego rozdziału jej powieści Thomas, podobnie jak jedno z jego „wcieleń” odpowiada: „Ale ja nie wiem jak to się kończy”. Na co Izzi odpowiada: „Wiesz”. Teraz poznawszy już tajemnicę stworzenia „oświecony” bohater może wypełnić ostatnią wolę ukochanej i dokończyć książkę. Dowodem na zrozumienie i pogodzenie się z prawami natury jest ostatnia scena filmu. Symboliczne zasadzenie przez Thomasa na grobie żony ziarenka, z którego wyrosnąć ma drzewo.
1 | 2 |
Notka o autorze tekstu:
Marta Dąbrowska - Tegoroczna magister etnologii UŁ. Tytuł pracy magisterskiej: „Przykłady zapożyczeń i wykorzystywania symboliki kulturowej w japońskiej animacji oraz komiksie”. Treść dotyczyła analizy symboliki kulturowej wykorzystywanej w japońskiej popkulturze - na przykładzie mangi (komiksu japońskiego), oraz anime (japońskiej animacji).
Tytuł pracy licencjackiej: „Między Wschodem, a Zachodem – japoński świat w polskim stereotypie”. Treść pracy powstała w oparciu o samodzielnie przeprowadzone badania antropologiczne wśród społeczności japońskich wolontariuszy przebywających w Polsce. Ich tematyka dotyczyła wzajemnych wpływów kulturowych Japonii, oraz krajów Kultury Zachodniej, a także ich skutków.
Szczególne obszary zainteresowań:
- symbolika kulturowa,
- ciało i seksualność człowieka w kulturze,
- antropologia medycyny, oraz tematyka kulturowego postrzegania śmierci,
- historia, oraz szeroko rozumiana kultura krajów takich jak Japonia oraz Finlandia (a także nauka języków tychże krajów),
- kultury i mitologie dawne ( zwłaszcza ludów: skandynawskich, celtyckich, słowiańskich).
Komunikaty
Etnologia.pl
czasopismem
Pragniemy poinformować, iż z dniem 31.03.2010 roku decyzją Sądu Okręgowego w Poznaniu Wydział I Cywilny strona internetowa www.etnologia.pl została zarejestrowana jako czasopismo pod tytułem Etnologia i wpisana do rejestru Dzienników i Czasopism Sądu Okręgowego w Poznaniu pod numerem RPR 2613.
Serwisy powiązane tematycznie
O Ludach Północy

Arktyka.org - informacje o rdzennych ludach zamieszkujących obszary Arktyki i terenów subarktycznych. Historia, kultura, teraźniejszość.
Indianie Ameryki Pn.
Indianie.org.pl - kultura, sztuka i tradycja Indian Ameryki Północnej - teksty, galerie fotografii, krótkie prezentacje filmowe i muzyka.