Etnologia.pl

Etnologia | Kultura | Antropologia

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Robert Young
Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Okołoetnologicznie

Tańczący z wilkami – jak podporządkowani Inni odzyskują głos, korzystając z dyskursu okcydentalistycznego



Wstęp

Celem niniejszego tekstu jest próba analizy filmu Tańczący z wilkami [1] (Dancing with wolves) z wykorzystaniem narzędzi teorii postkolonialnej. Najważniejszym zadaniem, jakie sobie stawiam w tym eseju, jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy obraz ten, może być potraktowany jako przykład odzyskiwania głosu przez podporządkowanych Innych, którymi w tym przypadku są Indianie północnoamerykańscy. Chcę zastanowić się nad tym, czy o takim przemówieniu podporządkowanych pisała Gayatri Chakravorty Spivak w swoim znaczącym tekście Czy podporządkowani inni mogą przemówić? [2] Drugą aspektem analizy jest refleksja nad wykorzystywaniem okcydentalizmu w pisaniu nowej wersji historii czy wydarzeń z punktu widzenia Indian. Moim zdaniem wyraźne przeciwstawienie świata Zachodu kulturze rodzimych mieszkańców Ameryki oraz przypisanie temu pierwszemu negatywnych cech, jest w przypadku opisywanego filmu podstawowym mechanizmem odzyskiwania głosu. Sądzę, że Tańczący z wilkami jest dobrym przykładem na to jak korzystając z nowych form przekazu, dawni porządkowani mają szanse na to, aby pokazać własną, alternatywną wobec obowiązującej, wersję zdarzeń; historię pokonanych.

Chciałabym zwrócić uwagę jeszcze na jeden aspekt, mianowicie na rodzaj analizowanego źródła. Film jest elementem kultury masowej, stworzonym i przeznaczonym dla masowego odbiorcy. Ma to znaczący wpływ na to, w jaki sposób przedstawiane są poszczególne zdarzenia i jak prowadzona jest narracji. Jest to istotna cecha, o której nie można zapominać poddając obraz analizie postkolonialnej.

Foto: Agata Agnieszka Konczal

Dlaczego Tańczący z wilkami...

Długo zastanawiałam się nad tym jaki obraz byłby dobrym przykładem na to, jak wykorzystuje się okcydentalizm do odzyskania głosu przez podporządkowanych. Początkowo rozważałam krytykę Ostatniego Mohikanina [3] (The Last of Mohicans), jednak narracja tego filmu okazała się dużo mniej interesująca z punktu widzenia okcydentalizmu. Znacznie bardziej zaakcentowano tam konflikty wewnątrz indiańskie a także rywalizację angielsko-francuską, gdzie to Anglicy są "dobrymi białymi" ratującymi "dobrych Indian" [4]. W filmie Costnera granica wyraźnie przebiega między światem zachodniego najeźdźcy a mieszkającymi od zawsze na tej ziemi Siouxsami. Co ciekawe, krytyka Zachodu zazwyczaj nie jest tam wypowiadana wprost: w dialogach czy kwestiach, i nie przybiera ona tak skrajnej i dosadnej postaci, którą przywołują Buruma i Margalit [5]. Jednak jest ona stale obecna w narracji i moim zdaniem jest jedną z głównych osi, wokół których budowane jest przesłanie filmu. To, że okcydentalizm nie jest oczywistym, pierszoplanowym elementem a jednak stanowi istotę filmu i to dzięki niemu Indianie Ameryki Północnej są wstanie stworzyć swoją wersję historii i przemówić, skłoniło mnie do tego, aby podjąć próbę krytyki postkolonialnej tego właśnie obrazu.

John Dunbar jako ostatni sprawiedliwy

Film opowiada historię porucznika Johna Dunbara, oficera armii Unii. Akcja rozpoczyna się w roku 1863 w Tennessee; trwa wojna secesyjna. Raniony w walce Dunbar trafia do szpitala wojskowego. Lekarze postanawiają amputować mu nogę, on jednak wiedząc, że taka operacja nieodwracalnie uczyni z niego zdanego na opiekę innych inwalidę, postanawia uciec z Lazaretu. Dołącza do oddziału stacjonującego w okopach na St. David`s Fields. Okazuje się, że na polu walki panuje patowa sytuacja – po jednej stronie umocowali się żołnierze Unii, po drugiej Konfederaci, nikt nie chce zdecydować się na atak, zdając sobie sprawę z tego, że na otwartej przestrzeni będzie łatwym celem. Zdesperowany i zrezygnowany Dunbar dosiada jednego z koni i szukając śmierci, rusza w desperackiej szarży wprost na pozycje wrogiej armii. Zaskoczeni Konfederaci pudłują a porucznik postanawia jeszcze raz wystawić się na ostrzał kul. Kolejny raz uchodzi z życiem a porwani jego brawurą żołnierze Unii ruszają za nim, co w efekcie pozwala im zdobyć pozycje wrogów. Bohater jednak wykończony szarżą i ranami po raz kolejny traci siły i spada z siodła. Odnajduje go generał Tide, który obiecuje, że nie dopuści do amputacji nogi porucznika i nie zapomni mu tego zwycięstwa, które doprowadziło do przełomu w walce. Nagrody za odwagę (czy brawurę i łut szczęścia, jak kto woli) są dwie i obie doprowadzą do całkowitej zmiany życia i losów Dunbara. Pierwsza to koń o imieniu Cisco, ten na którym ruszył ku okopom wroga, druga to możliwość wyboru placówki na służbę. Bohater decyduje się wyruszyć na zachodnie rubieże kraju. Dociera do Fortu Hays, gdzie dowodzi niepoczytalny major Fambrough, głuchy na wszelkie uwagi i komentarze Dunbara. Bez powodu traktuje porucznika jak wroga i postanawia zemścić się na śmiałku, który odważył się zakłócić jego spokój. Wysyła go do najbardziej oddalonego i postrzeganego jako miejsce zsyłki Fortu Sedwick, który nadzoruje kapitan Cargill.

Wjazd do Rezerwatu Pine Ridge Indian Sioux od strony Bad Lands Foto: Włodek Rybicki

Porucznik wyrusza do swojej nowej placówki w towarzystwie Timmonsa, odpowiedzialnego za dostarczenie wozów z zaopatrzeniem dla załogi Fortu Sedwick. Kilka chwil później major Fambrough popełnia samobójstwo. Podczas podróży przez prerie Dunbar po raz pierwszy zachwyca się pięknem otaczającej go natury, jednocześnie dyskomfort sprawia mu towarzystwo prostackiego Timmonsa. Gdy wreszcie udaje im się osiągnąć wyznaczony cel, placówka okazuje się całkowice opustoszała. Z wcześniejszych scen widz dowiaduje się, że kapitan Cargill i kilku pozostałych z nim wiernych żołnierzy, w geście rozpaczy i beznadziei, postanawia zdezerterować z fortu. Armia o nich zapomniała, nie przysłała zmienników ani zaopatrzenia, zdesperowani żołnierze mieszkają w wydrążonej w skale jaskini. Mimo całkowitej dewastacji fortu, Dunbar postanawia wypełnić obowiązki i przejmuje pieczę nad placówką. Systematycznie doprowadza ją do porządku, podziwia otaczające widoki, oswaja miejscowego wilka (ochrzczonego imieniem Dwie Skarpety), a także poznaje tajemnice poprzednich mieszkańców fortu. Woźnica Timmons ginie w drodze powrotnej z rąk Paunisów. Porucznik zaczął traktować nową siedzibę jak dom lecz jego spokój zburzyły dwie niepodziewane wizyty Indian. Podczas pierwszej Kopiący Ptak, szaman pobliskiej grupy Siouxsów, próbuje zabrać z zagrody Cisco. Przekonuje on swoich współbraci, że Dunbar jest "wyjątkowym białym", który wart jest tego, aby nawiązać z nim kontakt i wejść w przyjazne stosunki. Nie wszyscy na to przystają, co skłania kilku chłopców do tego, aby podjąć kolejną próbę porwania konia porucznika. Jednak Cisco wymyka się złodziejom, a Dunbar stwierdza, że nie może biernie czekać na ataki Indian. Przygotowuje Fort Sedwick na napaść wrogów a sam, w pełnym rynsztunku wyrusza do obozowiska Siouxów. Podczas jazdy spotyka białą kobietę, która próbuje popełnić samobójstwo podcinając sobie żyły. Zachowuje się i jest ubrana jak Indianka. Porucznik opatruje jej rany i zawozi ją do Siouxów [6]. Ci jednak wypędzają go. Wkrótce jednak, Kopiący Ptak, obrońca Dunbara, przekonuje wodza Dziesięć Niedźwiedzi, do odwiedzenia fortu i nawiązania współpracy z głównych bohaterem. Na wyprawę decyduje się wyruszyć nawet Wiatr w Jego Włosach, największy przeciwnik pokojowych pertraktacji. Od tego czasu dochodzi do systematycznych odwiedzin a także powolnych i mozolnych rozmów, które hamuje brak tłumacza. Przełomowym momentem w relacjach okazuje się pojawienie bizonów. Informację o przemieszczeniu się stada Dunbar przekazuje Siouxom, co sprawia, że zyskuje on miano sprzymierzeńcy i zaufanego przyjaciela (Indianie bowiem z niepokojem wypatrywali zwierząt, których mięso stanowiło podstawę ich zapasów na zimę). Łącznikem pomiędzy światami porucznika i Kopiącego Ptaka okazała się Uniesiona Pięść, kobieta, którą ten pierwszy uratował na prerii podczas próby samobójczej. Znalazła się ona wśród Siouxów jako kilkuletnia dziewczynka, po tym jak Paunisi zabili całą jej rodzinę [7]. Między nią a Dunbarem rodzi się uczucie, które ostatecznie wieńczy zawarcie małżeństwa. Podczas polowania i wędrówek z Indianami porucznik na własne oczy widzi, jakich okrucieństw potrafią dopuszczać się jego rodacy, w imię interesu i zysku płynącego z handlu skórami. Wkrótce Dunbar prawie całkowicie opuszcza swoją placówkę, by na stałe przenieść się do osady Siouxów. Otrzymuje własne tipi, ale co najważniejsze, nadano mu nowe imię – Tańczący z Wilkami, co w zasadzie czyni go jednym z Indian. Podczas napadu Paunisów Dunbar broni osady nowych przyjaciół, a następnie ostatecznie decyduje się a to, by na stałe zamieszkać z grupą Dziesięciu Niedźwiedzi. Przypomina sobie jednak, że w Fort Sedgwick zostawił swój dziennik, w którym opisał szczegóły z życia Indian. Aby uchronić przyjaciół postanawia go odzyskać. Na miejscu jednak natyka się na oddziały armii, które traktują go jak zdrajcę i dezertera. W efekcie tego stał się obiektem przemocy i patrzył na śmierć swoich zwierzęcych towarzyszy: Cisco i Dwóch Skarpet. Dowództwo postanawia zabrać go do Fort Hays, gdzie zapewne czeka go szubienica. Z pomocą przychodzą mu Siouxowie, odbijając go z rąk armii. Tańczący z Wilkami nie może już jednak zostać w obozie Indian. Obawia się, że ściągnie na nich śmierć, gdyż wojsko nie przestanie go ścigać. Postanawia razem z Uniesioną Pięścią wyruszyć w wędrówkę. Film kończy scena, w której wojska amerykańskie przeszukują opuszczone obozowisko Siouxów oraz notatka informująca, że w ciągu następnych czterdziestu lat ekspansja wojsk doprowadziła do prawie całkowitego wyniszczenia społeczności i kultury Siouxów.

Święte dla Indian Sioux Czarne Góry (Black Hills) Foto: Włodek Rybicki

Okcydentalizm i świat binarnych opozycji – dobry Indianin i zły zachodni najeźdźca

Okcydentalizm najprościej zdefiniować jako odwrotność orientalizmu [8], Wschód i Zachód zamieniają się miejscami. Jak wskazuje podtytuł książki Burumy i Margalit, jest to obraz Zachodu w oczach jego wrogów; wizerunek w ramach którego mieszkańcy tamtego świata (zachodniego) nie mają prawa być traktowani jak ludzie [9] (lub nie wykazują wystarczających przymiotów człowieczeństwa). Często zjawisko to wiąże się z niechęcią do Stanów Zjednoczonych i nowoczesności. Nurt ten wyraża się w dyskredytacji norm i wartości płynących z tego obszaru, wrogości wobec zasad, na których się opiera a także zmasowanej krytyki jego mieszkańców. Według Burumy i Margalit we wszystkich odmianach okcydentalizmu, z którymi mieli do czynienia, da się wyróżnić swoisty trzon, w postaci powtarzających się zjawisk: nienawiści do miasta, jego wartości i związanego z nim kosmopolityzmu a także jego mieszkańców, którzy są przeciwieństwem poświęcających się dla dobra ogółu bohaterów; krytyki zachodniego sposobu myślenia opartego na wiedzy; i w końcu potępieniu niewiernego-grzesznika, który musi albo się na wrócić, albo zginąć [10]. Podstawowym mechanizmem, którym posiłkuje się dyskurs okcydentalistyczny są binarne opozycje - do każdej pozytywnej cechy przypisanej Wschodowi automatycznie możemy przyporządkować jej przeciwieństwo zlokalizowane na Zachodzie. Podczas gdy na Wschodzie mówimy o przywiązaniu do tradycji, duchowości, religijności, wsi, prawdomówności, uczciwości, czystości, sprawiedliwym dzieleniu dóbr, na Zachodzie czekają: nowoczesność, świeckość, miasto – nowy Babilon, kłamstwo, oszustwo, rozpusta i chciwy kapitalizm [11]. Z powyższych przeciwstawieństw wypływa jedna, niezmazywalna i podstawowa różnica, która za razem stanowi punkt wyjścia do wszelkich opozycji binarnych – podział na My i Oni, światy które definiują się dzięki wzajemnej opozycji. To, że istnieją Oni (Zachód, Wschód czy jakikolwiek Inny) pozwala mam powiedzieć, że istniejemy My [12].

1 | 2



Komunikaty

Serwisy powiązane tematycznie

Etnologia.pl

© Copyright Etnologia.pl 2006-2019 | Design: MediaGroup.pl | Zasady współpracy: Regulamin | Administrator: Kontakt