Etnologia.pl

Etnologia | Kultura | Antropologia

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Robert Young
Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Polska

Mniejszości etniczne w Polsce - Romowie



Wśród polskich, jak i europejskich mniejszości etnicznych, Romowie zajmują specyficzną pozycję. Przede wszystkim są grupą żyjącą w diasporze, nie posiadają własnego terytorium etnicznego i nie roszczą sobie do niego pretensji. Po drugie, mimo że już od wielu wieków żyją na naszym kontynencie, najpóźniej w tradycji europejskiej zaczęli kształtować swą tożsamość etniczną i domagać się praw politycznych (1). Po trzecie zaś, wszędzie stanowią mniejszość i ich byt jako grupy każdorazowo zależy od możliwości stwarzanych przez państwo, w którym żyją, i przez populację dominującą (2).

Romowie nie stanowią jednej, zwartej grupy, podzieleni są na wiele mniejszych, określanych tradycyjnie jako szczepy, o odrębności kulturowej kształtowanej na skutek różnych dróg migracji do Europy i wpływu społeczeństw, wśród których później zamieszkali. W Polsce wyróżnia się cztery szczepy (3):
1. Polska Roma, określani przez J. Ficowskiego jako polscy Cyganie nizinni, są najliczniejsi spośród społeczności romskich w Polsce; dotarli na nasze ziemie już w XV wieku. Bardzo blisko są z nimi związane także dwie małe grupy: Sasytka Roma (uważający się za Cyganów niemieckich) i Chaładytka Roma (wskazujący na swe rosyjskie korzenie). Wcześniej wszystkie te trzy społeczności stanowiły jedność, a o różnicach zadecydowało życie na pograniczu - z jednej strony polsko-niemieckim, a z drugiej polsko-rosyjskim.
2. Bergitka Roma, przez wyżej wymienionego autora nazywani polskimi Cyganami wyżynnymi. Najbardziej charakterystycznymi cechami tej grupy są: prowadzony już od wielu pokoleń osiadły tryb życia oraz wyjątkowa nawet jak na społeczność romską bieda.
3. Kełderasze, potocznie zwani kotlarzami, żyją we wszystkich chyba krajach Europy, a do Polski przybyli w XIX wieku.
4. Równie rozprzestrzenioną na kontynencie grupą są Lowarzy, czyli koniarze (zwani tak od handlu końmi, które zostały obecnie zastąpione przez samochody). Przybyli do Polski również w XIX wieku.

Dla przedstawienia kwestii etnicznej Romów przydatny będzie krótki opis historii tej mniejszości, przełomów zmieniających jej status. Dodać trzeba, że jest to historia naszych kontaktów z Romami, z naszego punktu widzenia, a nie samych Romów. Korzenie tego ludu sięgają Indii, choć według opinii wielu naukowców Cyganie jako grupa o własnej osobowości kulturowej zaistnieli dopiero wówczas, gdy podczas migracji znaleźli się na granicy Azji i Europy - to Europa zauważyła ich odrębność, nadała im specyficzną nazwę (4). W głąb Europy, także do Polski, dotarli w XV wieku. Podawali się za pątników cierpiących za winy swych przodków, wypędzonych z ojczyzny. Wpisali się w ten sposób w ogólny religijny nastrój panujący wówczas w Europie, więc przyjmowali byli gościnnie, otrzymując żelazne listy od władców (5).
Przełom nastąpił w wieku XVI, wraz z ugruntowaniem się Renesansu i nowej filozofii, traktującej pracę jako święty obowiązek. Romowie zaczęli być postrzegani jako włóczędzy i próżniacy (6). Poskutkowało to licznymi antycygańskimi ustawami (w Polsce pierwsza w 1557 roku) (7) i prześladowaniami.

Eskalacja niechęci wobec Romów nastąpiła podczas II wojny światowej - naziści przeprowadzili wobec nich akcję eksterminacji, porównywalną z Holocaustem Żydów. Zginęło wówczas przynajmniej 30% ogólnej populacji Romów (około 350 tys. z nieco ponad miliona ludzi) (8).
W Polsce powojennej wyróżnić można cztery podstawowe przełomy w stosunkach polsko-cygańskich. Pierwszym było wydanie w 1952 roku uchwały, której celem było osiedlenie i produktywizacja (czyli stałe zatrudnienie) ludności cygańskiej. Uchwała ta miała charakter opiekuńczy, zakładała stosowanie jedynie środków perswazyjnych i dobrowolność, ale umożliwiła także stały nadzór Romów, zwłaszcza ze strony organów milicyjnych (9).
Drugim, znacznie drastyczniejszym posunięciem władz PRL było zatrzymanie w 1964 roku cygańskich taborów. Politykę wobec tej mniejszości zaostrzono na skutek mizernych efektów wykonania wspomnianej wyżej uchwały. Nakazy osiedlenia przeprowadzano odwołując się do różnych ustaw, przykładowo o ochronie przeciwpożarowej (kary motywowano wówczas nieostrożnym obchodzeniem się z ogniem), o zwalczaniu chorób zakaźnych (bo Cyganie nie chcieli podporządkować się obowiązkowym szczepieniom) czy o zgromadzeniach (bo nie mają zezwolenia władz na organizowanie swoich obozowisk) (10). Z końcem lat 70-tych Romowie wędrowni zostali w zasadzie osiedleni, a tabory znikły z polskich dróg (11).

Kolejny przełom związany jest nie z działaniami państwa, a z nastrojami społecznymi, niechęcią wobec Cyganów i obawami związanymi z niepewną sytuacją kraju na początku lat 80-tych. Miały wówczas miejsce dwa konflikty: w Koninie (9-10 września 1981 roku) i w Oświęcimiu (21-22 października 1981 roku). W obu przypadkach drobne polsko-cygańskie zatargi wywołały akcję mieszkańców tych miast, polegającą na niszczeniu mienia Romów. W obu także ludność cygańska zareagowała po prostu opuszczeniem swoich siedzib, a nawet Polski (12).

Donioślejszy w skutkach był czwarty przełom, pogrom Romów w Mławie, w czerwcu 1991 roku. Jego przebieg był podobny do poprzednich wypadków, ale miał inny skutek - odegrał wielką rolę w procesie mobilizacji etnicznej Romów i kształtowania ich tożsamości. Uświadomił im ich bezsilność w sytuacjach konfliktu i zagrożenia, a z drugiej strony uwidocznił potrzebę wyłonienia organizacji zdolnej do reprezentowania interesów Romów i ochrony ich praw (13).

Na czym polega owa współczesna tożsamość romska? Przede wszystkim kształtowała się w sytuacji zagrożenia dla tej mniejszości oraz braku tolerancji ze strony większości. Skutkiem jest hermetyczność społeczności Romów - zamknięcie się we własnym świecie i oporność dla poznania przez nie-Cyganów (14). Tożsamość etniczna Cyganów istnieje na dwóch poziomach, które nazwałabym pancygańskim i grupowym. Na poziomie pancygańskim identyfikacja zachodzi na skutek przeciwstawienia Romów gadziom (wszystkim nie-Cyganom). Na poziomie grupowym identyfikacja odnoszona jest do innych grup cygańskich - przykładowo Kełderasze stawiają siebie w opozycji do polska Roma (15).
Romowie oddzielają siebie od gadziów na podstawie kilku kryteriów:
- urodzenia z rodziców będących Cyganami i późniejszej enkulturacji w społeczności romskiej;
- przestrzegania ceremonialnych zasad czystości i szacunku dla przywódców rodu; kluczowe znaczenie mają kodeksy skalań (np. kodeks Mageripen u polska Roma), będące prawem grupy i decydujące o przypadkach wykluczenia z niej; pozwalają one na zachowanie opozycji czyste-nieczyste, najważniejszej w tradycyjnym życiu Romów, ustalającej granicę między tym, co swoje i tym, co obce; z kodeksami owymi wiąże się także uznanie najwyższego autorytetu przywódcy grupy, np. Baro Szero u polska Roma czy zgromadzenia Kris u Kełderaszów i Lowarów;

- znajomości i używania jakiegoś dialektu cygańskiego;
- akceptacji nakazów wynikających z samej organizacji społecznej grupy (odnoszących się do płci, wieku, stosunków pokrewieństwa, zwyczajów), gwarantujących utrzymanie koherencji grupy;
- prowadzenia aktywności ekonomicznej, polegającej na dużej mobilności przestrzennej i eksploatowaniu świata gadziów;
- cech wizualnych (np. rysów twarzy, karnacji, ubioru) (16).

Na uwagę zasługuje fakt, że w kształtowaniu tożsamości Romów nie odgrywa żadnej roli kwestia terytorium etnicznego. Nomadyzm - jako styl życia i jako strategia radzenia sobie ze zjawiskiem społecznego odrzucenia - wpłynął na brak zakorzenienia u Romów i na gotowość opuszczenia przez nich w każdej chwili swoich siedlisk (17). Koczownictwo było więc z jednej strony istotną cechą romskiej tożsamości grupowej, z drugiej zaś rzeczywistą podstawą utrzymania, bowiem społeczność ta wynajdowała sobie nisze ekonomiczne i zawłaszczała pewne zasoby terytorium, gwarantujące jej utrzymanie (tzw. nomadyzm usługowy) (18). Dlatego też zamiast odwoływania się do znaczenia terytorium etnicznego, tradycji czy genealogii, czyli do pamięci 'wertykalnej' (jak to się dzieje w przypadku większości narodów europejskich), Romowie kultywują pamięć 'horyzontalną' (pamięć kręgu żyjących krewnych i powinowatych) i swój byt jako grupy budują w oparciu o specyficzny styl życia, polegający na dostosowywaniu się tu i teraz do konkretnych warunków ekonomicznych i społecznych (19).
Kolejny ważny wskaźnik istnienia tożsamości grupowej, język, występuje u Romów także w szczególnej formie. Brak jest jednej literackiej wersji, istnieje natomiast wiele odmiennych dialektów, mimo że podejmowane były i są próby standaryzacji języka romani na skalę europejską. Ponadto Cyganie są dwujęzyczni - język państwa, w którym żyją, służy im do komunikacji oficjalnej z nie-Cyganami, zaś dialekt romani jest rodzinny, codzienny i ceremonialny, choć sfera jego używania ulega stopniowemu zawężeniu (20).
Specyficzna jest także rola religii w kształtowaniu się cygańskiej przynależności grupowej. Romowie w Polsce są katolikami i w latach 80-tych przeżywali zwrot ku religijności, podobnie jak reszta społeczeństwa polskiego. Niebagatelną pracę wykonał w tym kierunku ksiądz Wesołek - organizując cygańskie pielgrzymki na Jasną Górę przyczynił się do integracji środowisk cygańskich w Polsce (21). Cyganów na świecie jednoczy natomiast kult świętej Sary Egipcjanki (uważanej za cygańską świętą) w sanktuarium w Saintes-Maries-de-la-Mer we Francji (22).

Ze względu na wymienione wyżej cechy romskiej tożsamości naukowcy twierdzą, że nie można uznać Cyganów za naród (23). Stanowią oni raczej mniejszość etniczną w poszczególnych państwach. Sami Romowie przyjmują natomiast trzy różne opcje. Według jednej, reprezentowanej zwłaszcza przez Międzynarodowy Komitet Romów, Cyganie stanowią naród, w związku z czym stworzono już nawet romski hymn i flagę (24). Według drugiej Romom należy się status mniejszości ponadnarodowej, nieterytorialnej, wymagającej specjalnego i trwałego statusu prawnego w Europie. Jest to stanowisko Narodowego Kongresu Romów w Niemczech (25). Natomiast według koncepcji trzeciej, reprezentowanej zwłaszcza przez Zentralrat, również w Niemczech, Romowie powinni mieć w każdym kraju taką samą pozycję, jak wszystkie inne mniejszości (26). Ta ostatnia opcja przystaje moim zdaniem najlepiej do polskich realiów.

PRZYPISY:
1. A. Mirga: Romowie - proces kształtowania się podmiotowości politycznej, w: Mniejszości narodowe w Polsce. Państwo i społeczeństwo polskie a mniejszości narodowe w okresach przełomów politycznych (1944-1989), pod red. P. Madajczyka, Warszawa 1998, s.110.
2. A. Mirga, L. Mróz: Cyganie, odmienność i nietolerancja, Warszawa 1994, s.138.
3. Podział przytaczam za J. Ficowskim: Cyganie na polskich drogach, Kraków 1985, s. 152-162.
4. A. Mirga, L. Mróz, op.cit. s.33.
5. Ibidem, s.56-57.
6. Ibidem, s.68.
7. J. Ficowski, op. cit., s.24.
8. A. Mirga, L. Mróz, op.cit. s. 293.
9. A. Mirga, op.cit, s.125-132.
10. Ibidem, s.136-137.
11. A. Mirga: Romowie w historii najnowszej Polski, w: Mniejszości narodowe w Polsce, pod red. Z. Kurcza, Wrocław 1997, s. 168.
12. Ibidem, s.171-173.
13. Ibidem, s.178.
14. A. Mirga, L. Mróz, op. cit., s.19.
15. Ibidem, s. 265.
16. Wszystkie kryteria podane za A. Mirgą i L. Mrozem, op. cit. s.267-269.
17. A. Mirga, N. Gheorghe: Romowie w XXI wieku. Studium polityczne, Kraków 1998, s.50.
18. A. Mirga: Romowie w historii..., s.162.
19. A. Mirga, L. Mróz, op. cit. s.29-30.
20. Ibidem, s.94-97.
21. A. Mirga: Romowie - proces..., s.172-173.
22. A. Mirga, L. Mróz, op. cit. s.219.
23. Ibidem, s.102.
24. A. Mirga, N. Gheorghe, op. cit. s.38.
25. Ibidem, s.47.
26. Ibidem, s.44-45.

Komentarze z poprzedniej wersji strony etnologia.pl

miko @ 21 Apr 2008 07:19 pm
super

Laberon @ 15 Apr 2008 09:33 pm
Mieszkam wśród romów.Ci których akurat znam nigdy nie skalali rąk żadną pracą.Prześladowania ...owszem!! przez elektrownię, gazownię itd. W mieszkaniu owszem, czysto..ale dookoła smród i zniszczenie. Cięzko się żyje w takim sąsiedztwie.

k_tasia @ 17 Mar 2008 10:53 am
:) super pisze o Romach i naprawde temat interesujacy i rozległy

Seba @ 29 Sep 2007 04:56 pm
Kazik dzięki za podpowiedź w kwestii artykułu w Romano Atmo / Sandra Dytłow. Przydało mi się

Michao @ 06 Sep 2007 12:45 pm
Gadzio zostaną gadziami , niech im ziemia lekka będzie , bardzo ładne to wszystko...wkrótce skoczymy do naszej bryczki , ja i moja przyjaciółka i pojedziemy sobie do Rumanii i wszędzie tam gdzie romani śpiewają i żyją sobie w spokoju i z inteligencją... to jest naprawdę zaskakujący naród , romowie byli moimi sąsiadami i kolegami zabaw , i ich historia plecie się z moją od lat i od lat , ale to jest jedynie jeden mały narodzik z pomiędzy wielu małych narodzików , i to wszystko...bardzo ciekawe pisemko , należy kontynuować , ludy górskie są także bardzo ciekawymi społecznościami , powodzenia! ajii! M!

Agnes @ 23 Jul 2007 01:07 pm
interesujący temat ale nieciekawie napisany pozdrawiam

Kazik @ 05 Jun 2007 04:40 pm
jeżeli kogoś interesuje prawniczy aspekt statusu Romów - polecam artykuł Sandry Dytłow w "Romano Atmo" - dwa przedostatnie numery tego czasopisma

nono @ 25 May 2007 04:34 pm
dobre dobre daj mi cyganko swoje gg kylo2005@interia.pl

Cyganka @ 01 Apr 2007 03:40 pm
bardzo interesujace, dobrze jest czegos dowiedziec sie o sobie o czym kurwa nie wiedzialam xD

znudzona @ 28 Mar 2007 06:22 pm
sory, nie mam siły tego czytac :D wirze ze jest niezwyyyyykle interesujące ;)

Anuśka @ 03 Mar 2007 06:26 pm
;) Swietny artykuł!!!przyda mi sie w napisaniu pracy dyplomowej.serdecznie polecam, gdyz jesy na wysokim poziomie merytorycznym :)

oliwia2446 @ 18 Jan 2007 12:42 pm
ja tam pisze o romach prace i bardzo mnie to interesuje:) ale mogloby byc ciekawsze;) buzka

Neo @ 17 Jan 2007 04:55 pm
Artykuł może i fajny ale całego mi sie czytać nie chciało ;) ale to szczególik tak pozatym to historia zawsze była nudna bleeeeeeeee :< :( bleeeeee

Neo @ 17 Jan 2007 04:53 pm
Taaaaaaaaaaaaakie sobie to jest troche przynudnawe

agata @ 16 Jan 2007 08:27 am
Bardzo fajny artykył, dla mnie to temat interesujacy. :)

Natalia @ 03 Jan 2007 08:36 pm
:< co to ma być do licha!!!!!!!!!!!!

co to ma być do licha!!!!!!!!! @ 03 Jan 2007 08:35 pm
:<

Maciej @ 09 Dec 2006 06:14 pm
Kasiu! Siedzisz w etnologii !?!?!?!
ale super pozdrawiam!

Komunikaty

Serwisy powiązane tematycznie

Etnologia.pl

© Copyright Etnologia.pl 2006-2019 | Design: MediaGroup.pl | Zasady współpracy: Regulamin | Administrator: Kontakt