Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Świat

Konserwatywny model adaptacji Buriatów do rzeczywistości postradzieckiej

Jak już wcześniej wspominałem, autonomie etniczne na Syberii stworzone zostały przez władzę radziecką. Do 1937 roku terytorium agińskich Buriatów wchodziło w skład Buriat-Mongolskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. W roku 1937 republika ta została znacznie okrojona terytorialnie na rzecz obwodów irkuckiego i czytyńskiego. Z części zagarniętych terytoriów utworzono Agiński Buriat-Mongolski OA i Ust-Ordyński OA. Motywy tego podziału nie są do końca jasne. Wielu historyków uważa, że władze w Moskwie obawiały się panmongolskich nastrojów w Mongolii i Buriacji, które próbowały wykorzystać japońskie władze Mandżu-go (Morozova 1999). Wielu Buriatów ocenia to wydarzenie, jako akt represji na narodzie buriackim. Od czasów pierestrojki systematycznie domagali się oni przywrócenie jedności terytorialnej Buriatów w obrębie dawnych granic buriackiej republiki (Čimitdorźiev 2001, ss 34-38). Z tych wielkich planów niewiele wyszło, jednak podczas jelcynowskiej tzw. "parady suwerenności", Agińskiemu Okręgowi Autonomicznemu udało się uzyskać status podmiotu Federacji Rosyjskiej.

W tym okresie buriacka autonomia przeżywała głęboki kryzys ekonomiczny. Zakłady górnicze i drzewne w tym regionie zostały zamknięte, a przeważająca część ludności zajmowała się mało dochodowym rolnictwem i pasterstwem. Należy zaznaczyć, że społeczności zamieszkujące interesujący nasz okręg, wbrew utartym poglądom, trudno nazwać tradycyjnymi. Po pierwsze, w okręgu mieszkają zarówno Buriaci, Ewenkowie jak i Rosjanie, przybyli tam w czasach carskich, a także w późnym okresie radzieckim. Od niedawna okresowo przebywają tam też Chińczycy uprawiający wynajętą ziemię i zajmujący się budownictwem. Sama struktura etniczna może więc świadczyć o złożoności procesów kulturowych w regionie.

Jeżeli za tradycyjny model kultury buriackiej przyjmiemy jej stan z okresu przedrewolucyjnego, to stwierdzić możemy, że w dość dobrze zachował się język buriacki. Niektóre elementy kultury, takie jak buddyzm i szamanizm, poddawane są rewitalizacji. W okresie przymusowej kolektywizacji zanikowi uległ za to szereg nawyków gospodarczych, związanych z indywidualnym koczowniczym pasterstwem. Zaburzeniu też został też system społeczny oparty na organizacji rodowo-teryrialnej. W rezultacie, w momencie upadku kołchozów oraz państwowych przedsiębiorstw, daleko nie wszystkim udało się założyć efektywne, prywatne gospodarstwa rolne czy pasterskie [11].

W momencie zapaści ekonomicznej szczególnej wartości nabierały posady państwowe, stanowiska w lokalnej administracji, milicji, na kolei, a także uprawnienia do rent i emerytur. Dawały one regularny przypływ gotówki, który można było łączyć z przydomową gospodarką ogrodowo-hodowlaną [12]. Poza tym praca w instytucjach państwowych jest dla Buriatów zajęciem prestiżowym. Daje możliwość nieformalnego pomagania krewnym i ludziom pochodzącym z tego samego rejonu lub wsi. W ten sposób aktor społeczny włącza się w sieć wzajemnych zależności i buduje własny kapitał społeczny. Być może z tego powodu duża część buriackiej młodzieży profiluje swoje wykształcenie w kierunku zdobycia posady państwowej. Można powiedzieć, że tego typy strategie życiowe były bezpośrednią kontynuacją modelu wypracowanego w okresie radzieckim, gdy funkcjonowanie okręgu autonomicznego dawało dodatkową liczbę miejsc pracy w administracji i sprzyjało formowaniu się na tej bazie lokalnych elit etnicznych.

Uzależnienie od instytucji państwowych kontynuowane było także w okresie intensywnego rozwoju okręgu w latach późniejszych. W roku 1997, dotychczasowy deputowany do Dumy Państwowej z Agińskiego Okręgu, Bair Żamsujew, poprosił znanego radzieckiego piosenkarza Josifa Kobzona o zajęcie jego miejsca [13]. Kobzon okazał się idealnym deputowanym. Potrafił zorganizować szereg dotacji dla swojego okręgu wyborczego. Dzięki nim, w stolicy autonomii, miejscowości Aginskoje, wybudowano wiele instytucji użytku publicznego: muzea, pływalnię, szkoły, szpitale, filie uniwersytetów, hale sportowe, a także drogi, podwyższono także standardy socjalne. Raz do roku Kobzon przywoził z Moskwy największe gwiazdy rosyjskiej estrady, które koncertowały w stolicy Okręgu. Niespełna 80-tysięczna ludność poczuła się dumna ze swego okręgu. Lobbing i możliwość uzyskania ulg podatkowych przyciągnęły też pewna liczbę firm, które zarejestrowały swą działalność w okręgu i tam płaciły podatki. Beneficjentami buriackiej autonomii byli zatem zarówno Rosjanie (stanowiący 37% ludności), jak i Buriaci (58%). Dlaczego zatem prawie wszyscy opowiedzieli się za likwidacją okręgu?

Przyczyny rezygnacji z autonomii

Przyczyn zaistniałej sytuacji można wymienić kilka. Często wskazuje się w tym kontekście na słaby rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Aktywne protesty przeciwko likwidacji buriackich okręgów prowadziła wprawdzie organizacja "Erche" [14], a także wielu przedstawicieli buriackiej nauki i kultury. Protesty te nie przybrały jednak formy masowej, przez co władzom łatwo było ignorować sprzeciw, a w przypadkach demonstracji mogły one usuwać manifestantów z pomocą milicji. Choć wielu buriackich intelektualistów oceniało likwidacje buriackich okręgów autonomicznych, jako "etniczny Armagedon" (Amogolonova, Elaeva, Skrynnikova, 2005, s. 98-108), to nie zdołali zmobilizować ogółu społeczności buriackich do aktywnych form protestu.

Foto: Cerkiew w miejscowości Aginskoie, Zbigniew Szmyt.

Niektórzy z moich rozmówców uważali, że referendum w sprawie zjednoczenia zostało po prostu sfałszowane. Podobno milicja przegoniła spod punktów wyborczych obserwatorów z niezależnych organizacji. Mówiło się także o pewnych formach manipulacji. Niektórzy szefowie komisji wyborczych, a także większych organizacji państwowych, mieli dostawać "plan do wykonania" i nakłaniali podwładnych ludzi oraz znajomych do głosowania za zjednoczeniem. Są to oczywiście informacje, które trudno zweryfikować. Nawet jeżeli są prawdziwe, to wciąż pozostaje pytanie, dlaczego podejrzany, niekorzystny wynik referendum nie wywołał masowych sprzeciwów?

Moim zdaniem należy tu uwzględnić autorytet, jakim w okręgu cieszyli się ojcowie krótkotrwałego dobrobytu w okręgu - deputowany Kobzon i głowa administracji okręgu, Bair Żamsujew. W momencie, w którym władze Kremla zdołały przekonać tych dwóch polityków o nieuchronności zjednoczenia, miejscowa społeczność uwierzyła chyba w bezzasadność sprzeciwu. Oczywiście propagandę na rzecz zjednoczenia prowadzili też specjalnie przybyli z Moskwy specjaliści od PR-u, moim jednak zdaniem fakt ten niewiele zmienił, gdyż ani przed referendum, ani po nim, ludność miejscowa nie wierzyła w świetlaną przyszłość okręgu. Wszyscy natomiast zastanawiali się na ile pogorszy się jego kondycja finansowa.

Chciałbym także zwrócić uwagę na fakt, że rozwój regionu zależał w dużej mierze od dofinansowania z budżetu federacyjnego, a także od zewnętrznych inwestycji. Konserwatywny model adaptacji w okresie postradzieckim sprawił, że miejscowe elity buriackie związane były z administracją państwową, przez co nie zdołały skutecznie sprzeciwiać się projektom rządowym.

Wnioski

Funkcjonowanie Agińskiego Buriackiego Okręgu Autonomicznego w okresie postradzieckim sprzyjało z pewnością zachowaniu i rozwojowi pewnych elementów kultury buriackiej, czym zajmowały się powołane do tego instytucje. Autonomia była gwarantem utrzymania szkolnictwa i mediów w języku buriackim. Jako grupa tytularna, agińscy Buriaci znajdowali się na uprzywilejowanym miejscu w strukturze etnospołecznej regionu. Posiadanie statusu podmiotu Federacji Rosyjskiej sprzyjało formowaniu się miejscowych elit etnicznych, dawało możliwość bezpośredniej reprezentacji w parlamencie, utrzymywania przedstawicielstwa okręgu w Moskwie, a także stało się źródłem niemałych dochodów. Tym niemniej, okręg był uzależniony od dotacji i nie zdołał się w pełni usamodzielnić gospodarczo, co mogło zdecydować o pasywnej zgodzie mieszkańców na jego likwidację. Czynniki ekonomiczne stały się w tym procesie najważniejszym kryterium wyboru, a intelektualiści buriaccy, walczący o zachowanie suwerenności politycznej i rozwój kultury etnicznej, nie zdołali zmobilizować szerszych grup społecznych.

Przypisy:

1. Okręg Agiński zamieszkiwało wtedy 76,6 tys. ludzi, obwód czytyński 1135 tys. (www.aginskiao.ru, data dostępu: 28-09-2010)
2. Większość nieoficjalnych informacji dotyczących przebiegu likwidacji Okręgu Agińskiego uzyskałem podczas rozmów z mieszkańcami miejscowości Aginskoje w sierpniu 2008 roku, a także z działaczami etnicznymi i naukowcami pracującymi w Ułan-Ude, podczas mojego pobytu w tym mieście w roku 2009.
3. Minimum dla narodu wynosiło 100 tysięcy.
4. Tego rodzaju pozytywna dyskryminacja odbywała się zazwyczaj kosztem ludności rosyjskiej, co wywoływało (i do dziś wywołuje) jej frustrację. W Buriacji przedstawiciele społeczności rosyjskiej nierzadko narzekają na dominację kadrową Buriatów, którzy "do niedawna potrafili paść tylko bydło, a teraz są wszędzie dyrektorami". Wypowiedziom tym towarzyszyła zawsze aura konfidencjalności i nie miały one nigdy miejsca w obecności Buriatów.
5. Zaniedbania w etnicznej polityce kadrowej prowadzić mogły do poważnych konfliktów. Przykładem może być Tuwa, w której cichy konflikt o dostęp do wyższych stanowisk w państwowych przedsiębiorstwach doprowadził do wybuchu lokalnego konfliktu zbrojnego pomiędzy Tuwińczykami a Rosjanami w roku 1990.
6. Tak oto dyskusja o odrodzeniu buriackiej kultury i języka prowadzona jest zazwyczaj po rosyjsku
7. Używam tego terminu, gdyż w danym okresie większość grup etnicznych, posiadających wydzielone terytorium autonomiczne, aspirowała do miana narodu.
8. Zazwyczaj parlamenty bezdyskusyjnie przyjmują wyznaczonego kandydata, gdyż w przypadku trzykrotnego odrzucenia w głosowaniu prezydenckiego kandydata, prezydent FR ma prawo rozwiązać parlament republiki. W roku 2010, za przykładem czeczeńskiego przywódcy Ramzana Kadyrowa, przywódcy republik zaczęli rezygnować ze swych prezydenckich tytułów. Według Kadyrowa ma to pokazać narodowi, że prezydent jest tylko jeden.
9. Źródło: http://vff-s.narod.ru/gov/c/rkr9.html, data dostępu 27-09-2010
10. Źródło: Christopher P. Atwood, 2004, Encyclopedia of Mongolian and the Mongol Empire, NY, p. 57.
11. Należy pamiętać, że na skutek zapaści gospodarczej i towarzyszącemu jej kryzysowi instytucji państwowych, pasterzy i rolników dotknął brak pomocy weterynaryjnej oraz dostępu do kredytów bankowych. Ograniczony został też dostęp do szkół, przedszkoli i przychodni lekarskich, które z powodu kryzysu były często zamykane. Podobnie działo się z zakładami przetwarzającymi płody rolne, przez co trudno było korzystnie sprzedać swoje zbiory.
12. Ponieważ zazwyczaj zarobki np. wiejskiego nauczyciela nie są zbyt wysokie zmuszony jest on prowadzić przydomowy ogród, gdzie uprawia ziemniaki i niezbędne warzywa. Jeżeli jest Buriatem będzie zapewne hodował też w przydomowej zagrodzie kilka krów i baranów, a także kosił siano na zimę dla zwierząt.
13. Josif Kobzon niewiele miał dotychczas wspólnego z Zabajkalem czy też Buriatami. Był za to człowiekiem powszechnie znanym i posiadającym wpływowe znajomości wśród przedsiębiorców (również tych uważanych za kryminalistów) i polityków.
14. Erche, bur. prawo - organizacja zajmująca się ochroną praw człowieka, zwalczaniem rasizmu i ochroną praw mniejszości etnicznych.

Literatura:

• Amongolova D., I. Elaeva, D. Skrynnikova 2005, Burâtskaâ etničnost' v kontekste sociokul'turnoj modernizacii (postsovetskij period), Irkutsk.
• Čimitdorźiev Š. 2001, Burât-mongoly: istoriâ i sovremennost', Ulan-Udé.
• Morozova I. 1999, Japan and its influence towards panmongolism and panbuddhism, International Journal of Central Asian Studies, vol. 4, www.iacd.or.kr/pdf/journal/04/4-07.pdf , 28-08-2010.
• Mróz L. 2004, Przebudzenie etniczne, [w:] Etnos przebudzony, Lech Mróz (red.), Warszawa, s. 5-24.
• Tiškov V. 2003, Rekvem po etnosu. Issledovaniâ posocial'no-kul'turnoj antropologii, Moskva.
• Zajšczkowski W. 2001, W poszukiwaniu tożsamości społecznej: inteligencja baszkirska, buriacka i tatarska wobec kwestii narodowej w Cesarstwie Rosyjskim i ZSRR, Lublin.

Etnologia.pl