Etnologia.pl

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

Europa

Już w XVII w opat Calmet w swojej „rozprawie o pojawianiu się duchów i wampirów lub zmartwychwstałych na Węgrzech, na Morawach” napisał:

Termin wampiryzm pojawił się w zachodnioeuropejskiej prasie pod wpływem sensacyjnych doniesień o "pladze wampirów" z Europy Wschodniej (Johnson 2003: 31). Mimo, że nie jest dostępny na poziomie semantycznym to ludzie już od wieków strzegli się przed niebezpiecznymi duchami. Starożytni Rzymianie i Grecy odprawiali najróżniejsze obrzędy i rytuały, mające ich uchronić przed powracającymi demonami, żywiącymi się krwią swych ofiar (Petoia 2003: 36). Istoty te, wg klasycznej definicji, mogły być wskrzeszane przez czarownice lub czarowników a wszystko po to, by szkodzić ludziom (Petoia 2003: 36). Wampirem mogła zostać też osoba, która sama parała się czarną magią za życia. Przekazy ludowe mówią nam również o tym, że krwiopijcami często stawali się samobójcy, osoby żyjące na społecznym marginesie, heretycy, bękarty lub ich dzieci, wilkołaki oraz ludzie zabici przez wampiry.

WAMPIRY W RUMUNII NA WĘGRZECH I W KRAJACH SŁOWIAŃSKICH

Wiara w wampiry jest silnie zakorzeniona w rumuńskiej tradycji, co ma swoje odbicie w języku. Istnieje tu duża liczba słów, które mają określać krwiopijcę. Najbardziej znane to strigoi i moroii (Petoia 2003: 173). Moroii może odnosić się szczególnie do tych osób, które zginęły jeszcze w powijakach, nie będąc ochrzczone (Johnson 2001: 31). Na określenie martwych wampirów używa się zamiennie terminów takich jak varcolaci i pricolic. Regionalne określenia strzygi to: oper, vidme i divaloace. Istnieje wiele rodzajów wampirów, ale trzema podstawowymi są: wampiry nieżywe, wampiry żywe oraz takie które połykają słońce wraz z księżycem.

Foto: „Vracolaci i pricolici”, Źródło: http://suspans.ro/literatura/eseu/despre-pricolici-si-varcolaci

Również Węgry cieszą się opinią kraju nawiedzanego przez upiory (Petoia 2003: 178). Wampiry, które były postrzegane jako „ludzie zmartwychwstali” (Petoia 2003: 184) bardzo naprzykrzały się żywym. Często zarażały ich chorobami, dusiły (Petoia 2003: 183) zadawały rany i wysysały krew. To powodowało, że ich ofiary stawały się coraz słabsze a w końcu umierały. Nie tylko ludzie byli narażeni na ich zły wpływ, ponieważ wampiry atakowały również zwierzęta (Petoia 2003: 181).

Słowo wampir jest pochodzenia słowiańskiego (Petoia 2003: 191) Występuje w różnych formach – niektóre z nich to rosyjski upiyr, polski upier, bułgarski vepir. Pierwsza wzmianka o wampirach pochodzi z IX wieku. W X w. informacje o nich można było znaleźć w źródłach rosyjskich. Z kolei z XV wieku pochodzą informacje o darach pokutnych, które dawało się umarłym. Sam termin wampiryzm pojawia się w Europie dopiero w XVII wieku. Wśród narodów słowiańskich wampir jest też utożsamiany z wilkołakiem. Zazwyczaj takie konotacje występują u Serbów. W Rosji opowieści o wampirach zostały zebrane przez Afansieva i wydane w latach 1865-1869 (Petoia 2003: 196).

Przed wampirami musieli chronić się tak samo mieszkańcy wsi, jak i miast. Kobiety, które miały konszachty z diabłem, lub zajmowały się czarną magią mogły po śmierci stać się strigoicami (Petoia 2003: 173, 174). Również osoby, które były nikczemne za życia, składały fałszywe przysięgi w zamian za zyski materialne. O byciu krwiopijcą świadczyło unikanie czosnku. Wierzenie to było rozpowszechnione nie tylko w Rumunii, ale też w krajach słowiańskich. Ciężarna, która nie jadła soli również narażała swoje dziecko na to, że zostanie ono strzygą. Gdy jeden po drugim umierali krewni zmarłego, mógł być on posądzony o bycie krwiopijcą, odbierającym ludziom zdrowie. Osoba, która posiadała szóstkę młodszego rodzeństwa tej samej płci również mogła być wampirem. Tak samo człowiek urodzony w owodni. Jedynym sposobem, aby odczynić zły urok było przecięcie owodni i zapobiegnięcie jej połknięciu przez dziecko. Następnie trzeba było wynieść niemowlę przed dom i wykrzyczeć: „Słuchajcie wszyscy, narodził się wilk na tej ziemi. Nie jest to wszakże wilk, który pożera ludzi, ale wilk który będzie pracować i przyniesie szczęście”. Słowa te miały odwrócić rzeczywistość, odczarować sytuację. Tym samym zło stawało się dobrem. Bezpieczeństwo wspólnoty było zachowane. Wampir nie tylko przestał być niebezpieczny, ale też zaczął przynosić pomyślność (Petoia 2003, s. 174). Wśród wielu Rumunów istniało jednak przekonanie, że jeśli czyimś przeznaczeniem jest zostanie strzygą to nie można temu zapobiec.

Aby rozpoznać czy zmarła osoba stała się strzygą często wystarczyło odkopać jej ciało. Jeśli kości były białe wszystko wskazywało na to, że osoba pochowana zaznała spokoju. Jednak jeśli zwłoki nie uległy pełnemu rozkładowi to nieboszczyk z pewnością wracał na ziemię, aby uprzykrzać życie jej mieszkańcom. W Rumunii ekshumacje były przeprowadzane w określonych odstępach czasu w zależności od wieku zmarłego. Jeśli była nim osoba starsza okres ten wynosił 7 lat, po 4 – 5 latach odkopywano ciało osoby młodej a po 3 latach dziecka (Petoia 2003 174).

W rozpoznaniu miejsca pochówku strzygi mógł być pomocny biały koń, który instynktownie wskazywał miejsce świętokradztwa. Tak się stało w rejonie Mehendinti, gdzie zwierzę wskazało grób znanej czarownicy (Petoia 2003: 177).

Węgrzy natomiast wierzyli, że osoba, która została zaatakowana przez wampira, sama może się po śmierci w niego zamienić i będzie wysysała krew innym ludziom. Wampir taki zwany był arcywampirem.

Foto: „Vracolaci i pricolici”, Źródło: http://suspans.ro/literatura/eseu/despre-pricolici-si-varcolaci

Rosyjski uczony Aleksander Afanasiev uważa, że wampirami mogły być osoby trudniące się magią, czarami oraz ci, którzy za życia stali się wilkołakami (Petoia 2003: 191). Wilkołakiem mogło zostać dziecko poczęte ze związku czarownicy z wilkołakiem bądź diabłem. Wampirem zaś, podobnie jak w Rumunii mogła stać się osoba urodzona w owodni. Wampirzymi cechami noworodka były również zęby oraz czerwona plama na ciele. Rozpoznać „strzygonia” można było też badając jego ciało po śmierci (Petoia 2003: 192). Paznokcie wampira były czerwone, ciało giętkie. Posiadał on dwie dusze, dlatego jeden z jego boków był ciepły. Mógł też być obdarzony dodatkowym sercem, które po śmierci zaczynało bić.

W Rumunii, aby obronić się przed zgubnymi działaniami wampira trzeba było w sobotę odkopać jego ciało. Następnie wbić kołek osinowy prosto w pępek, lub wyrwać serce. Gdy serce zostało już wydarte, należało je posiekać sierpem albo wrzucić w płomienie. Popiół można było dodać do wody i napój ten dać chorym do wypicia. Nacierano nim dzieci oraz zwierzęta. Zabiegi te miały zagwarantować odejście sił nieczystych (Petoia 2003: 174). Był to często praktykowany sposób na pozbycie się wampira. Tak postąpiono z ciałem starej kobiety, która została posądzona o bycie strzygą. Synowie nieboszczki ekshumowali jej ciało i przecięli je na dwie części a następnie zakopali. Gdy kilka dni później stwierdzili, że te zabiegi nie wystarczą, wydarli jej serce, pokroili na cztery części, następnie spalili a popiół zmieszali z wodą i dali swoim dzieciom. Po tym zabiegu stan zdrowia ich rodzin się poprawił a cudowne ozdrowienie przypisali pozbyciu się wampirzycy (Petoia 2003, s. 176). Lecznicze było też picie krwi wampira (Johnson 2003: 34). Inny napój – tym razem nie tylko z serca, ale też z wątroby dostali krewni zmarłego kawalera z Cusmir w Rumunii. I tym razem napój miał uzdrawiającą moc.

Etnologia.pl