Etnologia.pl
O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...
Etnologia.pl poleca

Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...
Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość
Serwis etnologiczny
MultiKulti
W kręgu Antropologii refleksyjnej Waldemara Kuligowskiego
Antropologia refleksyjna Waldemara Kuligowskiego ukazała się czytelnikowi pod szyldem Poznańskich Studiów Etnologicznych w 2000 roku. Sam autor natomiast jest przedstawicielem postmodernistycznego nurtu w antropologii, dokładniej zaś tekstualizmu. Przyjąć można, iż charakter pisarstwa W. Kuligowskiego ukształtował się pod wpływem takich osobowości jak Clifford Geertz czy James Clifford, choć nie waha się on sięgać po książki innych autorów, często wybiegające tematyką daleko poza antropologię kulturową. Przewija się zatem w Antropologii refleksyjej głos wielu person, począwszy od wspomnianego wyżej Geertza i Clifforda, przez Lyotarda, Poppera, Marcusa, Derridę, Bursztę, Lévi-Straussa i wielu innych, aż po Castanedę czy Myerhoff.
Antropologia refleksyjna jest jedną z najgłośniejszych prac napisanych przez Kuligowskiego samodzielnie, obok Siedmiu szkiców do antropologii miłości (1) i najnowszej Miłości na Zachodzie. Historii antropologicznej (2). Na uwagę w jego dorobku zasługują jeszcze pozycje wydane wespół z prof. Wojciechem Bursztą Dlaczego kościotrup nie wstaje (3) oraz Sequel. Dalsze przygody kultury w globalnym świecie (4). Pierwsza z nich otrzymała pochlebną recenzję sygnowaną przez samego Zygmunta Baumana.
Antropologia refleksyjna prezentuje najnowsze trendy w etnologii, będąc odpowiedzią na zainteresowanie polskiego czytelnika tą tematyką, w związku z czym można ją sytuować w tym samym nurcie, co pozycje m.in. W. Burszty, takie jak Wymiary antropologicznego poznania kultury (5). Książki te nie tworzą nowych koncepcji, ale omawiają zagraniczne pozycje niewydane jeszcze dotąd na polskim rynku. Kuligowski omawia przykładowo nieprzetłumaczone dotąd na język polski dzieła C. Geertza, J. Clifforda czy P. Rabinowa.
Wracając jednak do refleksji nad antropologią, tak oto wypowiada się autor: antropologia refleksyjna jest przedsięwzięciem samooczyszczenia dyscypliny, uelastycznienia jej, przygotowaniem do zetknięcia ze współczesnością (6). Czy tak jest rzeczywiście, przekonajmy się śledząc krótkie streszczenie.
Kuligowski przedstawia założenia antropologii refleksyjnej i kluczowe prace dla tego nurtu: Kłopoty z kulturą Clifforda (7) oraz Dzieło i życie Geertza (8). Głównie dlatego, że w obu zwraca się uwagę na pisanie tekstu przez antropologów, na świat bibliotek i wydawców. W takim ujęciu działalność antropologa zbliża się do pracy krytyka literackiego, zaś antropologia jako pierwsza nauka zaczęła krytykować samą siebie.
Drugim wyznacznikiem antropologii refleksyjnej jest przyznanie najwyższego statusu dialogowi. Owa dialogiczność polegać miała na zagwarantowaniu równoprawnej pozycji badanemu oraz na rezygnacji z prawa do jedynie słusznej racji: Antropologia refleksyjna zaprasza jedynie do otwartej rozmowy z jej postulatami, nie próbuje wdrapać się na tron trybuna rozumu (jeśli ów w ogóle istnieje) (s. 31).
W rozdziale Poza stylem autor opisuje pierwszy krok w kierunku postmoderny w antropologii, czyli przełamania realizmu etnograficznego jako obowiązującego stylu. Rewolucji owej dokonuje Lévi-Strauss w Smutku tropików (9). Cóż jest takiego niezwykłego w tej książce? Część tego dzieła to typowa monografia etnograficzna, część to także traktat reformistyczny, dyskurs filozoficzny, typowo literackie opisy i rodzaj dziennika podróży. Jest to więc książka wielopoziomowa, w której odczytać można wiele różnych treści. Kuligowski podsumowuje to następująco: Przejście od realizmu etnograficznego do 'Smutku tropików' jest przejściem od pracy do dialogu (s. 51).
Rozdział Poza prawdą przełamuje obiektywistyczny model poznania. Kuligowski przedstawia nam dwóch burzycieli takiego porządku. Na gruncie amerykańskim jest nim Carlos Castaneda, zaś w Polsce Ludwik Stomma.
Światem akademickim wstrząsnął fakt, iż zawarte w książce Castanedy informacje okazały się nieweryfikowalne. Dlatego też oskarżono go o naukowe oszustwo. Autor Antropologii refleksyjnej porównuje książkę Castanedy (10) do pracy Barbary Myerhoff Pejotlowe łowy (11). Choć tematyka jest zbieżna, tu jednak autorka solidnie udokumentowała swoją pracę terenową. Castaneda był uczniem informatora, Myerhoff pozostała uczennicą uniwersytetu (s. 59).
Kuligowski znajduje dla Castanedy usprawiedliwienie. Przyjmuje on konstruktywistyczny model poznania, z perspektywy którego nie ma obiektywnych faktów, świat przedstawiany przez wiedzę ma charakter zmienny i każda nauka jest funkcją kultury, nawet jeśli sprawia wrażenie obiektywnej.
Etnografia jest rodzajem pisarstwa, przedstawiania rzeczy na papierze - to słowa Clifforda Geertza z pracy Dzieło i życie, która posłużyła Waldemarowi Kuligowskiemu za punkt wyjścia do omówienia stylu pisarstwa czterech sztandarowych postaci w antropologii kulturowej: Claude'a Lévi-Straussa, Edwarda Evans-Pritcharda, Bronisława Malinowskiego i Ruth Benedict. Wybór padł właśnie na tę czwórkę, ponieważ reprezentują oni odmienne style pisania. To, co dodatkowo cechuje wyżej wymienionych, to fakt, iż stali się oni 'fundatorami dyskursywności'. Do grona tych postaci zalicza Kuligowski również Clifforda Geertza, który swoją oryginalność zawarł w opisie zagęszczonym walk balijskich kogutów. Autor Antropologii refleksyjnej chwali Geertza za jego styl, za subtelność właściwą Lévi-Straussowi, dojrzałą homogeniczność stylu i za stosowanie metody hermeneutycznej jako najwłaściwszej drogi do odkrywania porządku życia zbiorowego.
W rozdziale następnym nadal pozostajemy na kontynencie północnoamerykańskim. Za tworzywo antropologicznych rozważań posłużył autorowi tubylczy poeta i pisarz Vine Deloria Jr. Chciałbym tutaj zwrócić uwagę na jeden fakt, o którym autor nie wspomina, a który wydaje mi się być dość istotny. Otóż, jakimi kryteriami należy mierzyć tubylczość człowieka wychowanego w amerykańskiej kulturze? Na ile jego indiański głos jest rzeczywiście głosem tubylczych Amerykanów, a na ile już tylko echem tożsamości wytworzonej, kreowanej przecież za pośrednictwem euroamerykańskiej myśli antropologicznej?
Kolejne strony rozdziału zaznajamiają nas z relatywizmem antropologicznym, który zasadza się na dialogu, porównywaniu perspektyw i niewymuszonych rozmowach o różnicach. W ów relatywizm antropologiczny wprzągł Kuligowski jeszcze koncepcję rozumu transwersalnego sformułowaną przez Wolfganga Welscha, którego funkcję może spełnić właśnie antropologia kulturowa. Postawa taka wymaga od nas odwagi, gdyż tak rozumując uświadamiamy sobie, że nasza racjonalność nie musi być lepsza od innych. Geertz komentuje to następująco: Jeśli chcemy domowych prawd, powinniśmy byli zostać w domu.
Co robi etnograf? - On pisze (s. 111). Autor Antropologii refleksyjnej w pisaniu owym widzi swoiste rozdwojenie jaźni. Z jednej strony antropolog musi postępować zgodnie z akademickimi konwencjami, z drugiej zaś przeżywa swoje prywatne rozterki. Charakterystyczne dla dzisiejszej antropologii jest przesunięcie punktu ciężkości na osobiste refleksje i wątpliwości związane z przeprowadzaniem badań. Dlatego też wzrasta znaczenie krytyki tekstów antropologicznych, co postmoderniści za Derridą określają jako dekonstrukcję. Jednak dla wielu przeciwników takiego ujęcia owa krytyczna postawa wobec tekstu oznacza drwinę z osiągnięć nauki. Przedstawicielem takiego stanowiska jest Ernest Gellner i jego zajadła krytyka postmodernizmu i relatywizmu, zaprezentowana w książce Postmodernizm, rozum i religia (12). Przedstawiciele antropologii refleksyjnej stoją na stanowisku, że realność jest czymś odmiennym niż kulturowo uwarunkowana reprezentacja owej realności. Dlatego z jednej strony dziedzina ta zajmuje się badaniem innego, a z drugiej fascynuje ją jeszcze bardziej sposób przedstawiania owego innego przez antropologów w tekście. Aby zbadać sens danego tekstu, należy odwołać się wcześniej do psychiki jego twórcy oraz do kontekstu społecznego, w jakim dany tekst powstał. Taką drogę obiera w swojej pracy Kuligowski pisząc o Geertzu czy Lévi-Straussie.
Ciekawa jest struktura pracy. Rozdziały 2, 3 i 4 opisują kolejne etapy przełamywania starych schematów w antropologii kulturowej. Pierwszy z nich to zmiana stylistyki pisarstwa. Drugi to zmiana koncepcji prawdy naukowej. Trzeci natomiast to działalność C. Geertza, jednej z najważniejszych postaci w nurcie relatywistycznym i postmodernistycznym w antropologii. Rozdziały pozostałe to szeroka prezentacja stricte antropologii refleksyjnej. Zatem struktura na poziomie podziału na rozdziały jest stosunkowo spójna, natomiast wewnątrz panuje lekki chaos. W związku z tym głównym mankamentem pracy Waldemara Kuligowskiego, skądinąd imponującej, jest przesyt przytaczanymi nazwiskami, koncepcjami i utworami. Nie jest to lektura łatwa. Autor jest bez wątpienia wirtuozem tekstu, choć niestety ta swoista żonglerka sprawia wrażenie gubienia wątku, nieskładności i ulotności. Praktycznie z każdego kolejnego akapitu można by wyprowadzić osobną myśl. Fakt, że sam autor nie zagubił się w uplecionym przez siebie samego gąszczu serwowanych haseł, dowodzi jego erudycji i bogatej znajomości literatury. Tym samym zawęził on krąg swoich czytelników jedynie do akademickich znawców tematu. Paradygmatyczny Kuligowski jest tak oddalony od paradygmatycznego śmiertelnego czytelnika jak Malinowski od swoich Triobrandczyków. Należy bowiem pamiętać, iż czytać tekst nie zawsze znaczy go rozumieć.
PRZYPISY
1. Kuligowski W., Siedem szkiców do antropologii miłości, Poznań 2002
2. Kuligowski W., Miłość na Zachodzie. Historia antropologiczna, Poznań 2004
3. Burszta W. J., Kuligowski W., Dlaczego kościotrup nie wstaje, Warszawa 1999
4. Burszta W. J., Kuligowski W., Sequel. Dalsze przygody kultury w globalnym świecie, Warszawa 2005
5. Burszta W. J., Wymiary antropologicznego poznania kultury, Poznań 2002
6. Kuligowski W., Antropologia refleksyjna: między tekstem a światem, /w:/ Studia i materiały, Lud, t.81, 1997, s. 30
7. Clifford J., Kłopoty z kulturą, Warszawa 2000
8. Geertz C., Dzieło i życie, Warszawa 2000
9. Levi-Strauss C., Smutek tropików, Łódź 1992
10. Castaneda C., Nauki Don Juana, Poznań 1997
11. Myerhoff B., Pejotlowe łowy. Sakralna podróż Indian Huiczoli, Kraków 1997
12. Gellner E., Postmodernizm, rozum i religia, Warszawa 1997
Inne artykuły autorów
Marta Kasprowicz
- Mentalna agonia
- Antropologia bycia antropologiem
Mariusz Marszewski
- Środkowoazjatycki "WAHHABIZM"
- Afganistan - historia nieporozumienia
- Rosyjskojęzyczni w Kirgistanie - pomiędzy imigracją a asymilacją
Włodek Rybicki
- Gławnaja prowadnica
- W kraju Amsskaapipikani - Blackfeet - Czarnych Stóp
- Krótki esej na temat pobytu w Portugalii i ...
- Mandżuria - historyczne aspekty procesu akulturacji
- Marokańskie zapiski
- Rola i historia tańca w kulturze Indian Ameryki Północnej
- Nunavut znaczy Nasz Kraj, Qallunaat znaczy biały człowiek, rok 1999 oznacza wolność
Komunikaty
Etnologia.pl
czasopismem
Pragniemy poinformować, iż z dniem 31.03.2010 roku decyzją Sądu Okręgowego w Poznaniu Wydział I Cywilny strona internetowa www.etnologia.pl została zarejestrowana jako czasopismo pod tytułem Etnologia i wpisana do rejestru Dzienników i Czasopism Sądu Okręgowego w Poznaniu pod numerem RPR 2613.
Serwisy powiązane tematycznie
O Ludach Północy

Arktyka.org - informacje o rdzennych ludach zamieszkujących obszary Arktyki i terenów subarktycznych. Historia, kultura, teraźniejszość.
Indianie Ameryki Pn.
Indianie.org.pl - kultura, sztuka i tradycja Indian Ameryki Północnej - teksty, galerie fotografii, krótkie prezentacje filmowe i muzyka.