Etnologia.pl

Etnologia | Kultura | Antropologia

O serwisie
Zadaniem, jakie stawiamy przed sobą, jest uwolnienie etnologii z jej akademickiej niedostępności; wykazanie, jak daleko i szeroko poza mury uczelni może sięgać ...
czytaj...

Etnologia.pl poleca

Robert Young
Postkolonializm
Young dokonuje przeglądu kulturowych, społecznych i ...

Etnologiczne spojrzenie na rzeczywistość

Serwis etnologiczny

MultiKulti

Wizerunek mafii sycylijskiej w
mediach i współczesnej kulturze



Mój krótki artykuł chciałabym poświęcić niezwykle interesującemu zjawisku społecznemu jakim jest mafia, zarówno pod względem historycznym, etymologicznym, antropologicznym jak i fenomenowi jej popularności. Pragnęłabym także zwrócić uwagę na pewne nadużycia językowe. Powszechnie wiadomo jest ,że mafia jest "produktem włoskim", wiadomo również, że występuje społeczne "przyzwolenie" na jej istnienie. Oczywiście, gdybyśmy zapytali przeciętnego Włocha, co na te temat myśli to odpowiedziałby, że albo nic o tym nie wiem lub jest częściowo z tego "dumny" ponieważ rozsławiła jego kraj na świecie. Mafia jest częścią włoskiej historii, włoskiego społeczeństwa, nie byłoby Włoch bez mafii i mafii bez Włoch. Należy podkreślić, że w powszechnym obiegu znaczenia słowa mafia nie utożsamiane z przestępczością zorganizowaną w naszym tego słowa rozumieniu. Tak jak już pisałam, mafia we Włoszech jest rozpatrywana pod kilkoma wariantami, od tabu, poprzez całkowitą akceptację lub całkowitą negację.

Popularność tej organizacji jest bardzo duża, od wielu lat powstają na jej temat filmy, książki, artykuły, można zaryzykować stwierdzenie, że jej popularność nadal wzrasta i może poszczycić się milionami zwolenników lub naśladowców, bardziej udanych lub mniej.

Należy podkreślić, że przede wszystkim "prawdziwa" mafia wywodzi się z tradycji, wbrew powszechnie panującym opiniom nie jest to grupka kilku chuliganów. Mafia na trwałe wpisuje się w historię nie tylko Włoch, ale też Albanii, Japonii czy Chin, czy ktoś z nas nie słyszał o Cosa Nostrze, Triadzie czy Yakuzie?

Oczywiście, musimy przyznać rację tym , którzy twierdzą, że mafia zawdzięcza swoją sławę kinu amerykańskiemu ( tak to kino amerykańskie jest autorem pierwszego filmu o mafii, mówimy tu o filmie Mały Cezar Merlyna Le Roya 1930 r. (1), czy wspaniałemu kinu francuskiemu, które bodajże przewyższyło kino amerykańskie) czy mediom, a nawet literaturze.

Powiedzmy sobie szczerze, ze gdyby ludzie nie byli zafascynowani tą organizacją, nic by z tego nie wyszło. Powszechnie panujące opinia, że w takiej organizacji, wszystko ma swój porządek i ład, można nawet stwierdzić, że mafia rządzi się surowymi ale bardzo sprawiedliwymi zasadami, to wszystko prowadzi do jej wielkiej popularności.

Filmów i książek powstało na jej temat tysiące, ostatnio ogromną popularność (nakład kilkunastu milionów egzemplarzy) odniosła książka Salvadore Gravanno "Kamorra", która opisuje zasady funkcjonowania mafii neapolitańskiej. Ogólnie wydźwięk tej powieści jest nieprzychylny, ale możemy też znaleźć dodatnie opinie. Czytając tę książkę ( podobno napisana na faktach) musimy przyznać, że mimo ogromu brutalności i bezwzględności, możemy tam odnaleźć rzadko spotykane cechy takie jak lojalność, całkowite posłuszeństwo.

Zdjęcie z archiwum FBI: jeden z przywódców mafii Salvatore "Sammy the Bull" Gravano zeznawał przeciwko sławnemu bossowi rodziny Gambino Johnowi Gotti. Źródło: www.howstuffworks.com

Z pewnością ta książka ma trochę inny wydźwięk niż Ojciec Chrzestny Mario Puzo, która bezwzględnie przyczyniła się gigantycznej popularności wyżej wymienionej organizacji oraz stworzyła medialny wizerunek mafii amerykańskiej.

Do dzisiaj mężczyźni oglądający ten film, utożsamiają się z głównym bohaterem (2) Michalem Corleone, jego niezwykła charyzma, uczciwość, ogromna odwaga, a zarazem uczciwość i wielka miłość do rodziny, tworzy jednocześnie wizerunek prawdziwego Sycylijczyka, Włocha. Owszem znajdą się na pewno ludzie, którzy zarzucą, że powieść i film zniszczyło opinię malutkiego sycylijskiego miasteczka Corleone, ale postawmy sobie pytanie, czy bez tej powieści, filmu usłyszelibyśmy w ogóle o tym miasteczku, teraz miasteczko mam mnóstwo przyjeżdżających co roku turystów, czy to źle dla Sycylii, która od lat zmaga się z problemami gospodarczymi? Mafia jest siła napędową gospodarki włoskiej, dla nikogo nie jest to tajemnicą.

Pewne jest także, że mafia jest potężną i bardzo niebezpieczną organizacją mającą swoje wpływy na całym świecie, ale mój artykuł poświęcam tylko jej ogólnemu funkcjonowaniu, popularności, nie będę oceniać, czy jest "dobra czy zła".

Jest stałym elementem, nie tylko mediów, literatury, ale też codziennego życia czy nam się to podoba czy nie.

Ogólnie rzecz biorąc wszyscy wiemy, co to jest mafia, ale każdy z nas wyobraża ja sobie inaczej. Dla jednych mafia to zorganizowana przestępczość, grupy łysych mężczyzn z kijami baseballowymi w samochodzie, dla innych są to postaci z filmu "Ojciec chrzestny", czy ludzie polityki, a jeszcze dla innej grupy jest to nierozerwalna część historii Włoch.

Pewne jest tylko to, że mafia istnieje wokół nas, bez względu czy nam się to podoba, czy nie jest obecna w naszym, codziennym życiu.

Teraz chciałabym wspomnieć troszeczkę o samej definicji słowa mafia. Zmierzenie się z tym problemem nie jest łatwe, ponieważ większość informacji, które posiadamy są to najczęściej hipotezy, aczkolwiek mające niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Terminu "mafia" nie znalazłam w dostępnych mi słownikach, ani w europejskich kodeksach karnych. Wyjątkiem jest kodeks włoski.

Ze źródeł takich jak literatura, media można wywnioskować, że mafia nie wiadomo, kiedy i gdzie się narodziła, a dzieje tego słowa tylko częściowo pomagają nam określić datę pojawienia się tego zjawiska. Etymologii słowa "mafia" nie sposób ustalić z całą pewnością.

Co do samego wyrazu, to w poszukiwaniu jego źródeł możemy trafić do Piemontu, gdzie mafia pod koniec XIX w jest synonimem Kamorry (3), do Florencji, w pobliże pałacu Pittach, gdzie znajduje się via Mafia, albo nawet na Ocean Indyjski, gdzie na wysokości Tanzanii leży wyspa, zwana Mafia.

Większość filologów i lingwistów opowiada się za arabskim pochodzeniem słowa. Być może pochodzi ono od słowa Maafir, nazwiska dynastii arabskiej, która panowała w Palermo od Macias, wyrazu oznaczającego bezczelne zachowanie, albo maha, co oznacza kamieniołom, taki jak te. Które w okolicach Marsali służyły w różnych epokach za schronienie ludziom poszukiwanym przez władze. Nad tym warto by się zastanowić.

Kiedy powstała?

Propozycji etymologicznych jest wiele, ale potrafimy ustalić moment, kiedy wyraz upowszechnia się w swoim obecnym znaczeniu: początek la 60-tych XIX wieku.

Do spopularyzowania określenia używanego przedtem tylko na przedmieściach Palermo przyczyniła się ciesząca się powodzeniem sztuka teatralna, "I mafiusi Della Vicaria", napisana w dialekcie sycylijskim wystawiona w roku 1863 przez wędrowną trupę komediantów. Jej autorem był Giuseppe Rizzoto, aktor komiczny i dyrektor owej trupy, który napisał tę sztukę na podstawie zwierzeń pewnego członka mafii, szynkarza z przedmieścia Palermo.

Opowiadał on podobno Rizzotcie ze szczegółami o obyczajach, nawykach, języku i "kombinacjach" więźniów palermitańskich, należących do tajnego stowarzyszenia Mafiusi. Mafiusi wprowadzają zatem wyraz "mafia" do języka potocznego, w którym staje się ono synonimem kamory. 25 kwietnia 1865 roku słowo "mafia" pojawia się po raz pierwszy w dokumencie administracyjnym, mianowicie w raporcie prefekta Palermo, Filipa Gualteria, w którym mówi on z niepokojem o sile przestępczej organizacji.

Zdaniem G. Gitre:

"Mafia nie jest ani sektą, ani stowarzyszeniem, nie ma regulaminu ani statutów. Jeśli połączyć ze sobą nieco pewności siebie, brawury, odwagi, woli władzy wyjdzie coś, co przypomina mafię. Mafioso nie jest ani złodziejem, ani opryszkiem, jest po prostu wartościowym człowiekiem, który nie daje sobą pomiatać. W tym sensie być mafioso to konieczność, mus niemalże. Mafia to świadomość istnienia, to doprowadzone do skrajności poczucie swojej siły jako jedynego i wyłącznego arbitra każdego konfliktu (4).

Mafia sycylijska nie jest i nigdy nie była formą przestępczości. Jeśli wśród zwykłych opryszków i ludzi związanych ze zorganizowaną przestępczością trafi się jakiś mafioso, to przecież skoro wybrał obóz przestępców- już nie jest mafioso, jako, że mafioso nie jest przestępcą (5).

"Mafia jest nieszkodliwa, to swoisty duch przekory, to podstawa sprzeciwu wobec grup dominacji, to zachowanie typu farceur, jak mówią Francuzi. Dziś nikt nie wspomni o Sycylii czy Włoszech, nie wspominając o mafii, a mafia i Sycylia czy Włochy to jedno. Mafia to roślina wyrosła na Sycylii i ten kwiat zdobi pierś każdego Sycylijczyka, czy tego chce czy nie (6).


Z jednej strony to przekleństwo, a z drugiej niewiarygodna duma (7).

Możemy także spotkać się z inną definicją "mafii":

"Mafia - termin określa zorganizowaną grupę przestępczą o hierarchijnych strukturach, działającą według własnego kodeksu moralnego (8).

Zasadniczo istnieje 5 włoskich grup mafijnych, które wykształciły się w różnych regionach kraju. Wszystkie 5 organizacji podejrzewa się o prowadzenie działalności przestępczej o zasięgu światowym, prawdopodobnie ich przedstawiciele obecni są w wielu krajach Europy i innych kontynentów. Mafia sycylijska powstała oczywiście na Sycylii, Camorra wywodzi się z Neapolu, a mafia kalabryjska z górzystego regionu Kalabrii. Sacra Corona Unita jest najmłodszą włoską mafią, wywodzi się z regionu Puglia. I w końcu Cosa Nostra, amerykańska mafia, wywodząca się częściowo z mafii sycylijskiej oraz innych włoskich organizacji. Źródło: www.howstuffworks.com

Nazwa i korzenie pierwszych organizacji pochodzącą z Sycylii ( La Cosa Nostra, Nasza Sprawa), skąd wpływy mafii w XIX wieku rozszerzyły się na całe Włochy aż do najwyższych struktur politycznych i finansowych.

Podczas emigracji zarobkowej w XX w, silną działalność rozwinęła też w Stanach Zjednoczonych.

Mafia sycylijska powstała podczas hiszpańskiej okupacji Sycylii ( XVI) w, jako ruch oporu skierowany przeciw działaniom okupanta. Mieszkańcy wyspy, tracąc zaufanie do niesprawiedliwych prawa, które wprowadzili hiszpańscy najeźdźcy, zaczęli tworzyć własny kodeks prawny i organizować grupy zbrojne dla obrony. Niektórzy historycy uważają, że termin mafia pochodzi od sycylijskich rebeliantów, którzy zrzucili w 1882 jarzmo francuskiej okupacji. Nazwa MAFIA pochodzi od pierwszych liter hasła, które towarzyszyło Sycylijczykom podczas niewoli: Morte Alla Francia Italia Anela tzn. Śmierć Francuzom Hasłem Włochów (9).

We Włoszech nie istnieje jedna mafia, ale jest ich wiele. Dzieje się tak z uwagi na głębokie poczucie odrębności poszczególnych prowincji.

Mafia dawniej definiowała jedynie organizacje przestępcze występujące na terenie Sycylii. Na obszarze Neapolu działała kamorra, zaś w obrębie północnych Włoch stowarzyszenie św. Trójcy. Były to organizacje nie tylko lokalne, ale też mocno ze sobą poróżnione.

Początkowo celem działalności członków mafii była ochrona ludności, głównie wiejskiej, przed nadużyciami obcych wojsk i napadami zbójeckimi.

Przez wiele lat była ugrupowaniem o korzeniach ziemiańskich. Za czasem przeobraziła się w organizacje przestępcze przenikające do aparatu władzy (niestety nie wiadomo, kiedy to się stało). Rozwój tej organizacji nastąpił po drugiej wojnie światowej. Wówczas to jej członkowie dorobili się ogromnych fortun na przemycie alkoholu, hazardzie, prostytucji, handlu środkami odurzającymi oraz inwestycjach budowlanych.

Mafią możemy też nazwać zakonspirowaną organizacją przestępczą opartą na bezwzględnie przestrzeganych zakazach, nakazach ( nakaz milczenia, zachowania tajemnicy, posłuszeństwa i lojalności wobec szefa). Podstawowym celem działania jest pozyskanie dla własnych celów ( najczęściej łapówką, szantażem lub terrorem) przedstawicieli policji, sądownictwa, administracji państwowej i samorządowej oraz polityków) (10).

W 1883 roku w Palermo odbyła się rozprawa, w której sądzono jednego z sycylijczyków, podejrzanych o "udział w mafii". Zadano mu pytanie, czy był członkiem mafii, na co ten powiedział, że nie wie o co chodzi, ponieważ nie rozumie pojęcia mafia.

Mafia zawsze istniała i istnieje w ludzkiej świadomości jako organizacja przestępcza. Gdy w Polsce grupa najzwyklejszych bandytów ukradnie pięć aut i zabije kilkanaście osób natychmiast zyskuje etykietkę mafii. Tymczasem działalność mafii nie polega na zwykłym okradaniu ludzi, porywania dla okupu itp. Gdyby tak było, taka organizacja prędzej czy później zostałaby rozszyfrowana i unieszkodliwiona, tak jak niektóre grupy przestępcze.

Mafia to zjawisko bardzo skomplikowane i niemalże niemożliwe do całkowitego rozkodowania i zrozumienia. Można je rozpatrywać na kilku płaszczyznach.

Starzy sycylijczycy dziś jeszcze powiadają: muore il bandito, la mafia vive, bandyta umiera, mafia żyje. Większość włoskich mafiosów urodziło się w małych sycylijskich wioskach i, co ciekawe, początkowo wcale nie byli postrzegani jako okrutnicy, którzy grabią ludzi. Mafia bowiem nie była zorganizowaną grupą bandytów, stanowiła raczej system powiązań i stosunków społeczno-polityczno-kulturalnych, bardzo zresztą skomplikowanych.

W XIX wieku na Sycylii naprawdę niewielu było ludzi umiejących pisać i czytać, nie mówiąc już o osobach obytych w handlu. Mafioso był zatem człowiekiem , który cieszył się poważaniem i szacunkiem, do którego można było zwrócić się o pomoc. Wyróżniał się on ze społeczności wyższym statusem majątkowym i wieloma przywilejami, to było jednak powszechnie akceptowane. Społeczeństwo działało na jego korzyść, ale on przede wszystkim działał na korzyść ludzi i nieustannie zwiększał swój autorytet. W takim systemie jakikolwiek rozlew krwi był niepożądany, burzył bowiem "harmonię". Trudno było go jednak uniknąć, gdy ktoś obcy wkraczał na mafijny teren i próbował wprowadzić tam nowy ład.

Głównym problemem Sycylijczyków był brak oparcia w swoim rządzie, co stwarzało wspaniały grunt dla działalności mafiosów. Nie trzeba chyba dodawać, że mafioso lekceważył oficjalne prawo, tworzył swoje normy i zasady. Opierał je na znajomości ludzkich potrzeb. Mówił i robił to, czego społeczność od niego oczekiwała. Nic więc dziwnego, że szybko zyskiwał szacunek. Największy socjograf Sycylii, Giuseppe Granieri, tak pisał o mafii:

Mafia to spotęgowana samoświadomość, przecenianie siły jednostki, polegające na tym, że istnieje ktoś zdolny do prawidłowego rozstrzygania wszelkich sprzeczności, do uśmierzania wszelkich konfliktów. Mafioso domaga się szacunku, ale i on jest skłonny szanować kogoś, jeśli tego wymaga sytuacja. Jeśli zostanie skrzywdzony, nie zwraca się o obronę do sądu, nie szuka pomocy w prawie, gdyż uważa to za dowód własnej słabości, ponadto sprzeciwiałoby się to nienaruszalnemu prawu omerta, kto bowiem wzywa sędziego, jest dla mafiosa człowiekiem obmierzłym i podłym (11).

Każda grupa tworzona jest z kilku gangów tzn. rodzin. Ilość rodzin może wynosić od mniej niż 10 do więcej niż 100. Czasami pojawienie się nowej rodziny musi być zaaprobowane przez głowę innej rodziny, podczas gdy w niektórych przypadkach grupa może wyłonić się z innej rodziny i skonsolidować swoją siłę, stając się rozpoznawalna jako nowa rodzina. Każda rodzina prowadzi swoje oddzielne interesy, jednak interesy te mogą w dużym stopniu wchodzić w zależność od wzajemnej bliskości i wspólnych przedsięwzięć. Źródło: www.howstuffworks.com

Mafia zatem nie jest synonimem przestępczości zorganizowanej, a omerta okazuje się nie być przysięgą składaną w określonych okolicznościach. Skąd zatem znamy takie definicje i pojęcia?

Każdy z nas na pewno oglądał Ojca Chrzestnego. Wielu, być może zafascynowało się światem tam przedstawionym. Honor, szacunek i milczenie to trzy najważniejsze pojęcia, którymi film emanował, podobnie zresztą jak wiele innych produkcji nakręconych przez hollywoodzkie wytwórnie. Czy wszystkie te filmy to fantazja scenarzystów i reżyserów?. Nie można tak powiedzieć. Konieczne jest rozróżnienie pomiędzy mafią sycylijską i mafią amerykańską (tą z Ojca Chrzestnego). Łączy je na pewno jeden fakt, że przez bardzo długi czas pozostawały nie do rozbicia i właściwie to tej pory nic się nie zmieniło w tej materii. Ameryka poznała mafię właśnie za sprawą Włoch i Sycylii. To z tych krajów napłynęła fala ludzi, którzy zaczęli wprowadzać swoje reguły na nowy grunt.

Aby należeć do sycylijskiej mafii nie trzeba było składać przysięgi na życie. Człowiek od urodzenia był jej częścią i dobrze się z tym czuł. Oczywiście do czasu. Nie wszyscy szefowie bowiem potrafili żyć w zgodzie z innymi, a z upływem la sytuacja pogarszała się coraz bardziej. Wyzysk był coraz większy, coraz częściej zdarzały się morderstwa i walka o pieniądze. Wyroki sądowe nie miały praktycznie żadnej mocy. W mafijne sieci zaplątani byli politycy wysokiej rangi. Wszystkie niższe stanowiska administracyjne były obsadzane ludźmi należącymi do rodziny. Nie było mowy o tym, żeby ktoś dostał pracę na podstawie swoich umiejętności.

Na przełom XIX i XX wieku przypada znaczne umocnienie się pozycji mafii na Sycylii. Wybory powszechne, do rad gminnych, regionalnych, wszystko to znajdowało się pod jej kontrolą. Świat polityki był zatem całkowicie od niej uzależniony. Wtedy też zaczęła się emigracja mafiosów do Stanów Zjednoczonych, a mafia stała się zjawiskiem międzynarodowym.

Można powiedzieć, że mafia to styl i filozofia życia. Dla sycylijczyków w omawianym okresie na pewno tym była. Trudno ją zrozumieć i ująć w ścisłe ramy. O wiele bardziej przejrzysta jest struktura mafii amerykańskiej, w której obecne są wszystkie omawiane tutaj przeze mnie zjawiska, należy je jednak rozważać w całkiem innym kontekście. Wiemy, ze Sycylia z przełomu wieków nie stwarzała dla mafiosów takich możliwości jak USA. Prawdziwego znaczenia mafia nabrała dopiero XX wieku.

Cesare Mori, komendant policji Palermo z czasów Mussoliniego, opisywał mafię z początków ubiegłego wieku w sposób następujący: Mafia, moim zdaniem, to jednocześnie pogląd i działanie, coś co w sensie duchowym i materialnym tworzy określone, niezdrowe porozumienie między ludźmi o specyficznym sposobie zachowania się, które następnie wyobcowuje ich z otocznia i jednoczy w kastę. Tak powstaje potencjalne państwo w państwie, ucieleśnia się w ściśle ze sobą powiązanych lokalnych oligarchiach, z których jednak każda dysponuje na własnym terenie autonomią (12).

Mario Puzo, pisarz i "twórca wizerunku" mafii w literaturze i filmie, był przekonany, że pierwszą zbrodniczą rodziną była rodzina Borgów. Sądził, że ich działania były bardziej perfidne niż te, które opisywał w swoich książkach o mafii.

Wierzył, że papieże byli pierwszymi Donami, zaś najpotężniejszym z nich był papież Aleksander VI.

Przypisy:
1. Alicja Herman, "Film gangsterski", Warszawa 1990 r., s. 56-58.
2. Gabor Gelert, "Mafia", Książka i Wiedza, Warszawa 1983 r., s. 35.
3. Vincenzo Paliotti, "Historia Kamorry", Universitas, Kraków 1998 r., s. 32.
4. Gabor Gelert, "Mafia", Książka i Wiedza, Warszawa 1993 r., s. 23.
5. Paolo Pezzino, "La nuova Italia", Diabassis, Florencja 1995 r., s. 45.
6. Gabor Gelert, "Mafia" Książka i Wiedza, Warszawa 1993 r., s. 45.
7. Gabor Gelert, "Mafia", Książka i Wiedza, Warszawa 1993 r., s. 46.
8. Cezary Czubiński, "Historia Powszechna XX w.", Wydawnictwo Powszechne Poznań 2003 r., s. 22.
9. www.mafiapress.pl, 01.02.2009 r.
10. Gabor Gelert, "Mafia", Książka i Wiedza, Warszawa 1993 r., s. 100.
11. Paolo Pezzino, "La nuova Italia", Diabassis, Florencja 1998 r., s. 13.
12. Jean Genet, "Dziennik złodzieja", Zielona Sowa, Kraków 1984 r., s. 20.

Komunikaty

Serwisy powiązane tematycznie

Etnologia.pl

© Copyright Etnologia.pl 2006-2019 | Design: MediaGroup.pl | Zasady współpracy: Regulamin | Administrator: Kontakt